69
ایمان در قرآن

نظر ایمان، انسان‌هایی برجسته‌ هستند، سرازیر شدن سیل دانش به سوی ایشان است که حقایق ایمان را برای آنها آشکار کرده است.

۴. وحی

پیش از این بیان شد که فطرت، عقل و دانش، انسان را از درون به ایمان دعوت می‌کنند و خاستگاه درونیِ ایمان، به شمار می‌آیند. فطرت خداجو، انسان را به خداخواهی و توحید متوجّه می‌سازد و چشم او را به حقایق هستی باز می‌‌کند. چراغ اندیشه و دانش نیز هدفمندی آفرینش را برای انسان روشن می‌سازد. در پیِ توجّه به هدفمندی آفرینش، نیاز به ره‌نمود الهی برای رسیدن به هدف خلقت در درون انسان احساس می‌شود. در حقیقت، انسان با یاری فطرت، اندیشه و دانش، از وجود برنامه و ره‌نمودی آگاه می‌شود که آفریدگار هستی، برای او قرار داده است تا با حرکت در چارچوب آن، به هدف خلقت دست یابد.

هر چند انسان با یاری سرشت و اندیشه، وجود چنین برنامه و ره‌نمودی را در می‌یابد ولی توان فهم حقیقتِ آن را ندارد؛ زیرا دعوت درونی به ایمان، یک دعوت کلّی است و تنها احساس مسئولیت را در انسان‌ها زنده می‌کند. منادی درونی ایمان، تنها به انسان هشدار می‌دهد که خداوند به دوش او مسئولیتی نهاده است؛ ولی بیش از این، قادر به بیان دستور العملِ این مسئولیت نیست و نمی‌تواند چیستی آن را روشن سازد. از این رو برای شکفتنِ جوانه‌های ایمان در زندگی انسان، افزون بر هدایتِ درونی به ایمان، نیاز به هدایتگری احساس می‌شود که از بیرون، انسان را به ایمان فرا خواند و او را با خواسته‌های خداوند آشنا سازد. این مسئولیت خطیر، بر عهده مکتب وحی است که به عنوان چهارمین خاستگاه ایمان شناخته می‌شود.

بنا بر این، در کنار فطرت، عقل و علم- که از درون، انسان را به ایمان دعوت می‌کنند - وحی الهی به عنوان خاستگاه بیرونی ایمان مطرح می‌شود. انسان بدون پیام وحی، قادر به درک فرمان خداوند و آشنایی با خواسته‌های او نیست. انبیا از طریق وحی، پیام خداوند را دریافت می‌کنند و انسان را از آن باخبر می‌سازند.


ایمان در قرآن
68

شناختی دست‌ یابد، زمینه پذیرش فرمان‌های خداوند را در خود فراهم کرده است. حکمت بعثت انبیا، دستیابی مردم به چنین شناختی است. هدف از فرستادن پیامبران الهی به سوی مردم، این است که مردم از خداوند و فرمان‌های او شناخت پیدا کنند تا زمینه فرمانبری از پروردگار در آنها فراهم شود. امام کاظم علیه السلام در این‌ باره به هشام بن حکم می‌فرماید:

۰.یا هِشامُ ما بَعَثَ اللَهُ انبیاءَهُ وَ رُسُلَهُ إِلَى عِبَادِهِ إِلَّا لِیَعقِلُوا عَنِ اللَّهِ فَأحسَنُهُمُ استِجابَةً أحسَنُهُم مَعرِفَةً.۱

۰.ای هشام! خداوند، پیامبران و رسولانش را به سوی بندگانش نفرستاد، مگر برای آن که خدا را بشناسند. پس آنان که شناختشان بهتر است، پذیرششان [برای فرمان‌های خدا] بهتر است.

هر کس معرفت و شناخت بیشتری داشته باشد، بیش از دیگران به سخن انبیای الهی توجّه می‌کند و در اجابت دعوت آنان، از دیگران پذیرش بهتری خواهد داشت. چنین افرادی بیشتر و بهتر از دیگران از انبیای الهی اطاعت می‌کنند. بر همین اساس، کسانی در قلّه ایمان قرار دارند که در اوج علم و معرفت باشند.

حجّت‌های الهی که در بالاترین مراتب ایمان قرار دارند، در بالاترین مراتب شناخت نیز قرار دارند، به طوری که اگر ایمان آنها را ریشه‌یابی کنیم، معلوم می‌شود که ریشه ایمان آنها، دانش آنان است. به عبارت دیگر، با توجّه به این که این افراد در اوج علم و معرفت و در قلّه یقین قرار گرفته‌اند، به بالاترین مراتب ایمان دست یافته‌اند. آنان در مسیر طاعت، از دیگران پیش افتاده‌ و در قلّه ایمان قرار گرفته‌اند. امیر مؤمنان علیه السلام در اوصاف حجّت‌های الهی می‌فرماید:

۰.هَجَمَ بِهِمُ العِلمُ عَلَى حَقائِقِ الإِیمَانِ.۲

۰.دانش [و شناخت]، آنان را به حقایق ایمان رسانید.

واژه «هجم» به معنای آمدن ناگهانی و دفعی است.۳ منشأ ایمان حجّت‌های الهی که از

1.. الکافی: ج ۱ ص ۱۶ ح ۱۲.

2.. تحف العقول: ص ۱۷۱، الإرشاد: ج ۱ ص ۲۲۸.

3.. «هَجَم على القوم یَهجُمُ هُجُوماً: انتهى إِليهم بَغتة» (لسان العرب: ج ۱۲ ص ۶۰۰).

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120446
صفحه از 436
پرینت  ارسال به