49
ایمان در قرآن

برای آشنایی با چگونگی پیدایش دین و ایمان در جامعه انسانی، لازم است با خاستگاه ایمان از نگاه قرآن آشنا شویم. در این صورت، بطلان نظریّه‌های مطرح شده، روشن خواهد شد.

ب ـ خاستگاه ایمان از نگاه قرآن

از نگاه قرآن، خداوند متعال همه انسان‌ها را بر فطرت توحید آفریده است. ایمان، در سرشت و فطرت آدمی ریشه دارد وبه وسیله عقل، علم و وحی شکوفا می‌گردد. در کنار بهره‌گیری از عقل و وحی، توفیق الهی نیز تأثیر به‌سزایی در دستیابی انسان به مراتب عالی ایمان دارد. بنا بر این، قرآن برای ایمان، پنج خاستگاه معرّفی می‌کند:

۱. فطرت

نخستین خاستگاه ایمان، فطرت و سرشت انسان است که خدای متعال در آیاتی از قرآن به آن اشاره نموده است. از نگاه قرآن، دین و ایمان، در فطرت انسان‌ها ریشه دارد و آفرینش تمام انسان‌ها بر پایه ایمان به آیین استواری است که دگرگونی و تغییر در آن راه ندارد. هماره فطرت انسان‌ها بر این طبیعت سرشته شده بوده و در ادامه نیز قانون خلقت چنین خواهد بود. از این رو، ایمان از ذات و سرشت آدمی سرچشمه می‌گیرد. خدای متعال از انسان می‌خواهد تا به دین و آیینی ایمان آورد که ریشه در فطرت او دارد:

۰.(فَأقِم وَجهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطرَتَ اللَّهِ الَّتی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیها لا تَبدیلَ لِخَلقِ اللَّهِ ذلِکَ الدِّینُ القَیِّمُ وَ لکِنَّ أکثَرَ النَّاسِ لا یَعلَمُون.۱

۰.پس حق‏گرایانه روى [دل] خود را به سوى این دین (اسلام) کن؛ همان آیین فطرى خدا که مردم را بر پایه آن سرشته است [و] هرگز تبدیلى در آفرینش [تکوینى] خدا نیست [و در آیین تشریعى او هم نباید باشد]. این است دین استوار؛ لیکن بیشتر مردم نمى‏دانند).

قرآن، آیین الهی را با چند ویژگی توصیف می‌کند. نخستین ویژگی دین الهی، حنیف بودن است. آیین حنیف، آیین راست و درست است که از انواع انحراف‌ها برکنار باشد و کمترین کژی، گم‌راهی و انحراف‌ به آن راه نیابد. سر تا سر چنین آیینی، حق و حقیقت است

1.. روم: آیۀ ۳۰.


ایمان در قرآن
48

۵. ترس

زمانی که بشر در اثر رویارویی با امور هولناک، وحشت‌زده می‌شود، آسایش و رفاه خود را در خطر می‌بیند. از این رو، به صورت ناخودآگاه در پی تدبیرِ چاره می‌افتد تا آرامش از دست رفته را باز گرداند. برای این منظور، چنانچه از کمک‌های مادّی ناامید شود، چشم امید به عالم بالا می‌دوزد و به عوامل غیبی متوسّل می‌گردد.

بنا بر این، ریشه ایمان به غیب، ترس و وحشت است و گرایش به دین، برای بازگردانی آرامش فردی و اجتماعی به انسان‌هاست. در نتیجه حقیقتی در ورای آن وجود ندارد.

۶. عقیده به روح

باور به وجود بُعد روحانی در موجودات عالم، سبب ایمان به غیب شده است. با پیدایش عقیده به روح در برخی از مردم، زمینه باور به امور غیبی نظیر ارواح و جنّیان، در آنان پیدا شد و گروهی به این امور، ایمان آوردند.

۷. بخت و شانس

برخی معتقدند ریشه گرایش به دین و ایمان، عقیده به تأثیر بخت و شانس در زندگی انسان‌هاست و اعتقاد به بخت و شانس، سبب پیدایش ایمان در جوامع انسانی شده است.

۸. غریزه جنسی

یکی از دیدگاه‌های عجیب و بهت‌آور در این زمینه، دیدگاه فروید است که ریشه ایمان را غرایز جنسی دانسته است.

پرداختن به تحلیل دیدگاه‌های مطرح شده از حوصله بحث خارج است و مجال مناسب خود را می‌طلبد. با اندکی تأمّل روشن می‌شود که صاحبان این آرا، هرگز چرایی گرایش مردم به دین و ایمان را در‌نیافته‌اند و تنها بر اساس بافته‌های ذهن خود، نظرهایی را مطرح ساخته‌اند:

جنگ هفتاد و دو ملّت، همه را عُذر بِنه چون ندیدند حقیقت، ره افسانه زدند.۱

1.. دیوان حافظ.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120315
صفحه از 436
پرینت  ارسال به