355
ایمان در قرآن

۰.خشوع، بر اساس آنچه در قرآن کریم آمده، عبارت است از خشوعِ چشم، چنان که در آیه (خُشَّعاً أبصارُهُم؛۱ در حالی که چشمانشان پُر از خشوع است) آمده است و خشوع دل، چنان که در آیه (أ لَم یَأنِ لِلَّذینَ آمَنُوا أن تَخشَعَ قُلُوبُهُم لِذِکرِ اللَّه؛۲ آیا برای کسانی که ایمان آورده‌اند، وقت آن نرسیده که دل‌هایشان برای یاد خدا خاشع شود؟) آمده است و خشوع صدا، چنان که در آیه (وَ خَشَعَتِ الأصواتُ لِلرَّحمنِ فَلا تَسمَعُ إلَّاهَمساً؛۳ و تمام صداها در برابر خدای رحمان فرو خوابد و جز آوای هسته نفس‌ها را نمی‌شنوی) آمده است. خشوع در نماز، این هر سه معنا را در بر می‌گیرد.

بنا بر این، خاشعان کسانی هستند که با صدای آرام، چشمان فرو افتاده و دل‌های متواضع، به نماز بایستند. کسی که با خشوع به نماز بایستد، از داد زدن، خیره شدن و بازی کردن، دوری می‌کند و با تمام وجود، دل و اندام‌های خود را به سوی خداوند متوجّه می‌سازد. این گونه است که بر اساس آموزه‌های دینی، خشوع، موجب روح بخشیدن به نماز و مایه زینت آن است. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله در این باره می‌فرماید:

۰.الخُشُوعُ زِینَةُ الصَّلاة.۴

۰.خشوع، زیور نماز است.

۲. دوری از گفتار و کردار بیهوده

از نگاه قرآن، فرو گذاشتن امور بیهوده و بی‌فایده، نشانه مؤمنان راستین و استوار است. مؤمن از هر چیز بیهوده‌ای دوری می‌کند و در زندگی، از گفتار، کردار و افکار بی‌فایده فاصله می‌گیرد. امور بیهوده، اموری هستند که در سعادت واقعی انسان بی‌تأثیرند. فرو رفتن در کار بیهوده، انسان را از پرداختن به کار سودمندی که سعادت حقیقی را در پی دارد، باز می‌دارد. افزون بر این، در بسیاری از موارد، گفتار و کردار بیهوده، بدی را به سوی انسان می‌کشاند و زمینه غفلت‌ و گناه را فراهم می‌آورد. کسی که به گفتار و کردار بیهوده رو آورد، انسان‌های

1.. قمر: آیۀ ۷.

2.. حدید: آیۀ ۱۶.

3.. طه: آیۀ ۱۰۸.

4.. بحار الأنوار: ج ۷۴ ص ۱۳۱ ح ۱۴.


ایمان در قرآن
354

نمی‌نگرد؛ بلکه در مقابل مولای حقیقی، با ادب تمام می‌ایستد و نگاه خود را به زیر می‌افکند. امام صادق علیه السلام در باره تأثیر حرکت چشم در به وجود آمدن خشوع می‌فرماید:

۰.الخُشُوعُ غَضُّ البَصَرِ فِی الصَّلاةِ.۱

۰.خشوع، فرو هشتن چشم در نماز است.

فرو هشتن چشم، یکی از نشانه‌های خشوع ظاهری است. نماز خاشعان، با فروتنی ظاهری و باطنی در برابر حضرت حق همراه است. طبرسی رحمه الله در تفسیر دومین آیه از سوره مؤمنون، در بیان نماز خاشعان می‌نویسد:

۰.آنها در نماز، خاضع و خاکسار و فروتن اند. چشم خود را از جایگاه سجده‌شان بر نمی‌دارند و به راست و چپ نمی‌نگرند. حدیث شده که پیامبر خدا صلی الله علیه و اله مردی را دید که در نمازش با ریش خود بازی می‌کند. فرمود: «این مرد اگر دلش خاشع بود، بی ‌گمان، اندام‌های او نیز خاشع بودند». این حدیث نشان می‌دهد که در نماز، باید هم دل خاشع باشد، هم اعضا.۲

به بیان دیگر، اگر دل خاشع باشد، اندام‌ها و اعضای نمازگزار هم خاشع خواهند بود، به طوری که دست خود را پایین می‌اندازد و با حضور قلب و ادب کامل به نماز می‌ایستد. از این رو، خشوع واقعی، آن است که آثار آن افزون بر قلب، در اعضای بدن نیز ظاهر شود. طبرسی در ادامه به توضیح این مطلب می‌پردازد و می‌نویسد:

۰.خشوعِ قلب، این است که نمازگزار، همه فکر و ذهن خود را متوجّه نماز کند و دلش را از هر چه جز نماز است، فارغ گرداند، به طوری که در آن، جز عبادت و معبود چیزی نباشد، و خشوعِ اعضا، این است که چشمش را فرو اندازد و به نماز توجّه کند و از التفات به این سو و آن سو و بازی کردن [با ریش و جز آن] خودداری ورزد.

او سپس به انواع خشوع در آیات قرآن اشاره کرده، می‌نویسد:

1.. دعائم الإسلام: ج ۱ ص ۱۵۸.

2.. مجمع البیان: ج ۷ ص ۱۷۶.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120229
صفحه از 436
پرینت  ارسال به