353
ایمان در قرآن

الضَّراعةُ أكثرُ ما تَستَعملُ فيما یُوجَدُ في القلبِ.۱

۰.واژه «خشوع» بیشتر در مورد اعضای بدن به کار مى‏رود؛ ولى واژه «ضراعة» بیشتر در مورد حالت دل و خاطر انسان، استفاده می‌شود. بنا بر این، از نگاه لغت، خشوع به معنای فروتنی، خاکساری و افتادگی است.

خشوع در نماز، حالتی است که به اندام‌ها و دل نمازگزار مربوط می‌شود و ظاهر و باطن او را فرا می‌گیرد. بنده خاشع، کسی است که از یک سو، با تمام توجّه قلبی، به خداوند رو آورد و از غیر او فارغ گردد و از سوی دیگر، اندام‌های او با حالت فروتنی و افتادگی، در مقابل خداوند قرار گیرد. مؤمن در نماز به الفاظ و حرکات بی‌روح بسنده نمی‌کند. او در نماز، خود را در محضر خداوند احساس می‌کند و عظمت خداوند، سراسر قلبش را فرا می‌گیرد. در اثر انتقال این حالت از قلب به اعضا و جوارح، با فروتنی و خاکساری کامل، در مقابل خداوند به نماز می‌ایستد، به طوری که چشم، گوش، دست، پا و سایر اندام‌ها، متواضعانه در خدمت نماز قرار می‌گیرند و از حرکات زائد، دوری می‌کنند.

همان طور که انسان در محضر بزرگان با تمام وجود به ایشان توجّه می‌کند و در برابر ایشان فروتنی و کوچکی نشان می‌دهد، خداشناسان واقعی در هنگام نماز، تمام توجّه خود را به خداوند مشغول می‌دارند و با نهایت خاکساری و فروتنی در برابر او به نماز می‌ایستند، چنان که پیامبر خدا صلی الله علیه و اله در پاسخ پرسش از چیستی خشوع فرموده است:

۰.التَّواضُعُ فِی الصَّلاةِ وَ أن یُقبِلَ العَبدُ بِقَلبِهِ کُلِّهِ عَلی رَبِّهِ عزّ و جل.۲

۰.تواضع داشتن در نماز و این که بنده با تمام دل و وجودش به پروردگارش عزّ و جل روی آورَد.

کسی که در هنگام نماز، با ایمان راستین و کامل در برابر خداوند قرار گیرد و با تمام توجّه، به آن وجود بی‌همتا رو نماید، در اثر توجّه عمیق قلبی، حالت اندام‌ها و اعضای او تغییر می‌کند، به طوری که اندام‌ها، گواه فروتنی و تواضع قلبی او در محضر پروردگار می‌گردند. او در حال نماز، با دست و پای خود بازی نمی‌کند و با چشم، به هر سو

1.. مفردات ألفاظ القرآن: ص ۱۴۸.

2.. دعائم الإسلام: ج ۱ ص ۱۵۸.


ایمان در قرآن
352

دنیا و آخرت همراه است، آگاه می‌سازد. چنین سرنوشتی در انتظار کسانی است که در دنیا به ویژگی‌ها و نشانه‌های انسان مؤمن آراسته باشند.

از نگاه قرآن، کسی که شایسته بهره‌گیری از سعادت دنیا و آخرت باشد، با چند صفت و نشانه مخصوص شناخته می‌شود. خدای متعال در آیات آغازین سوره مؤمنون، به مهم‌ترین صفات و نشانه‌های مؤمن اشاره نموده است. کسی که دارای چنین ویژگی‌هایی باشد، به ایمان واقعی و کامل دست یافته است و آثار و برکات ایمان در زندگی دنیا و حیات پس از مرگ، به او خواهد رسید.

در این فصل، به چند نمونه از برجسته‌ترین نشانه‌های مؤمن که موجب دستیابی انسان به کامیابی در دنیا و آخرت می‌شود، اشاره می‌کنیم:

۱. خشوع در نماز

بر اساس آموزه‌های قرآن و احادیث، نماز، یک عبادت ظاهری نیست و نمازگزار، تنها با انجام رکوع و سجود و برخی حرکات دیگر، به نقطه کمال نماز دست نمی‌یابد. ادای نیکوی نماز، در گرو انجام آداب ظاهری و باطنی نماز است. مؤمن در هنگام نماز، بجز حرکات ظاهری، به روح و باطن نماز توجّه دارد و نماز را به نیکویی ادا می‌کند. از نگاه قرآن، آنچه به نماز، ارزش می‌دهد و آن را نشانه ایمان ساخته، خشوع در نماز است:

۰.(قَد أفلَحَ المُؤمِنُونَ * الَّذینَ هُم فی‏ صَلاتِهِم خاشِعُون.۱

۰.حقّا که گروندگان [به اصول عقاید اسلام] رستگار شدند [و گویى به تمام پاداش اعمالشان در آخرت نائل گشتند] * آنان که در نمازشان [به دل و به اندام‏ها] فروتن‌ اند).

راغب اصفهانی، مفهوم «خشوع» را معادل «ضَراعة»، به معنای ذلّت، خواری و افتادگی، دانسته است. در عین حال، به تفاوت میان این دو واژه اشاره کرده، می‌نویسد:

۰.الخُشُوع: الضَّراعةُ، و أكثرُ ما یُستَعملُ الخشوعُ فيما یُوجَدُ على الجَوارحِ. و

1.. مؤمنون: آیۀ ۱ و۲.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120471
صفحه از 436
پرینت  ارسال به