311
ایمان در قرآن

حقیقت، خداوند به جواز تحقّق مصیبت برای انسان، حکم نمی‌کند و به رخ دادنِ آن دستور نمی‌دهد؛ بلکه مراد از اذن در این جا، اجازه تکوینی است. اجازه تکوینی، آن است که خداوند، از تأثیر علل و اسباب حوادث جلوگیری نکند و هر علّتی بر قدرت اثرگذاری خود باقی بماند. برای روشن شدن مطلب، به توضیح بیشتر می‌پردازیم:

نظام هستی بر پایه اسباب و علل بنا شده است. هیچ فعلی در عالم رخ نمی‌دهد، مگر این که سبب و علّت ویژه آن به صورت کامل فراهم باشد. از این رو، حادثه زمانی به وقوع می‌پیوندد که علّت و سبب آن فراهم گردد و شرایط لازم برای وقوع آن مهیّا باشد. مصیبت‌ها و حوادث ناگوار، از این قاعده خلقت، خارج نیستند و در صورتی که شرایط و علّت مخصوص آنها فراهم باشد، محقّق می‌شوند.

خداوند در هر علّت و سببی، اثر مخصوصی قرار داده است که در پی آن می‌آید. چنان که در آتش، اثر سوزانندگی و در یخ، خنکی و سردی قرار داده است. در عین حال، ممکن است گاهی از روی حکمت و مصلحت، از تأثیر علّت جلوگیری کند و قدرت اثربخشی را از آن بگیرد. در این صورت، با این که شرایط تحقّق حادثه فراهم است، خداوند، مانع تحقّق آن می‌شود.

به تعبیر دیگر، خداوند قادر است در هنگام رخ دادن حادثه‌ و پیشامد، از تأثیر علل و اسباب آن جلوگیری کند و آنها را بی‌اثر سازد. بی تردید، چنانچه خداوند بر اساس حکمت و مصلحت، از تأثیر علّت جلوگیری کند و‌ سبب حادثه را بی‌اثر سازد، حادثه تحقّق پیدا نمی‌کند. در این صورت، خداوند، به آن حادثه اجازه تحقّق نداده است. اذن تکوینی خداوند در رخ دادن حوادث نیز همین گونه است. مراد از اجازه تکوینی خداوند در پیشامدهای زندگی، این است که خداوند از تأثیر علل وقوع آن حادثه جلوگیری نکند و حادثه مطابق روال طبیعی رخ دهد. از این رو، هر حادثه‌ای، به پشتوانه خواست خداوند رخ می‌دهد؛ چرا که اگر نمی‌خواست، مانع تحقّق آن می‌شد.

هیچ پدیده‌ای در عالم، بدون اذن تکوینیِ خداوند متعال، تحقّق پیدا نمی‌کند و هیچ حادثه‌ای از دایره خواست و اراده او خارج نیست. آتشِ سوزاننده ـ که اقتضای خلقت آن


ایمان در قرآن
310

نظارت خداوند، هدایت شود و به آن حادثه، از دریچه حکمت و مصلحت بنگرد. خداوند، دل مؤمن را در حوادث تلخ زندگی، به شناخت و درک حقایقی هدایت می‌کند که ارمغان آنها، آرامش دل است. به بیان دیگر، ایمان، به مؤمن، معرفت و شناخت می‌دهد و در اثر آن، نگاه او به امور و حوادث، نگاهی حکیمانه می‌شود و دلش در اثر هدایت به حقایق عالم، آرام می‌گیرد.

کسی که به خدا ایمان آورد، خداوند، دل او را به حقایق و معارفی هدایت می‌کند که با آگاهی‌از آنها، در مصیبت‌ها قرار از کف نمی‌دهد و آرامش خود را حفظ می‌کند. یکی از حقایقی که مؤمن، در اثر بهره‌گیری از نور ایمان، به آن هدایت می‌شود، جریان اراده و اذن خداوند، در مصیبت‌هایی است که به او می‌رسند. خدای متعال در قرآن می‌فرماید:

(ما أصابَ مِن مُصیبَةٍ إلَّا بِإذنِ اللّٰهِ وَ مَن یُؤمِن بِاللّٰهِ یَهدِ قَلبَهُ وَ اللّٰهُ بِکُلِّ شَی‏ءٍ عَلیمٌ.۱

۰.هیچ مصیبتى [به کسى] نمی‌رسد، جز به اراده [تکوینى] خداوند [که نشئت گرفته از گناهان او یا نظام اتمّ عالم هستى است]. و هر کس به خدا ایمان آورد، خدا قلب او را [به معارف و کمالات دیگر] هدایت مى‏کند، و خدا به همه چیز داناست).

انسان در زندگی، با هر پیشامد شیرین یا تلخی که رو به رو شود، حالتی در روح و جانش پیدا می‌شود که «مصیبت» نامیده می‌شود. در عین حال، کاربرد واژه «مصیبت» در پیشامد ناگواری که با زیان همراه باشد، غلبه پیدا کرده است.۲ از همین رو، وقتی حادثه ناگوار و خسارت‌باری برای انسان پیش آید که غم و اندوه در روحش پدید آورَد، او را مصیبت‌زده می‌خوانند. بنا بر این، مصیبت، حادثه ناگواری است که آثار ناخوشایندی در زندگی انسان بر جای می‌نهد. بر اساس این آیه، رخ دادنِ هر حادثه تلخ و زیانباری برای انسان، با اذن خدا همراه است و هیچ ناکامی‌ای، در زندگی او، جز به اذن خداوند پیش نمی‌آید. به بیان دیگر، تا اجازه و خواست خداوند نباشد، مصیبتی در زندگی انسان پدید نمی‌آید.

مراد از اذن در این آیه، اجازه لفظی به وقوع مصیبت و حکم به جواز آن نیست. در

1.. تغابن: آیۀ ۱۱.

2.. ر.ک: المیزان: ج ۱۹ ص ۳۰۳.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120692
صفحه از 436
پرینت  ارسال به