301
ایمان در قرآن

۲. پرهیز از سختگیری و خشونت

دعوت ایمانی از کسانی که در درجات پایین‌تر هستند، باید با روش مناسب و پسندیده صورت گیرد. یکی از نکاتی که در این باره گوشزد شده، پرهیز از اجبار در دعوت به سِیر و سلوک و مراتب عالی بندگی است. مؤمن باید به گونه‌ای رفتار کند تا کسانی که بهره کمتری از ایمان دارند، با شوق و رغبت در این مسیر گام نهند. چنانچه این دعوت، با زور و اجبار صورت گیرد و بر دیگران تحمیل شود، آثار منفی بر جای خواهد گذاشت؛ زیرا در صورتی که ظرفیت روحی مناسب برای پذیرش برخی از مطالب و دستورها در افراد ایجاد نشود،‌ از دین و ایمان دل‌زده می‌گردند و از قرار گرفتن در مسیر بندگی بیزار می‌شوند.

انسان‌ها از نظر روحی، فکری و استعدادها با یکدیگر تفاوت دارند و هر یک از آنان، به اندازه استعدادهایی که دارد، در درجه‌ای از درجات ایمان قرار می‌گیرد. کسی که بر اساس استعدادش در مرتبه‌ای از ایمان قرار می‌گیرد، ظرفیت و تحمّل مرتبه بالاتر را ندارد. به همین دلیل، با تحمیل مرتبه بالاتر، تاب نمی‌آورد و از مسیر منحرف می‌گردد. بر این اساس، در دعوت انسان‌ها به مراتب ایمان، باید ظرفیت روحی و فکری هر فردی به صورت جداگانه در نظر گرفته شود و به استعدادهای ویژه او توجّه گردد. امام باقر علیه السلام در این باره می‌فرماید:

۰.إنَّ المُؤمِنِینَ عَلَى مَنازِلَ مِنهُم عَلَى واحِدَةٍ وَ مِنهُم عَلَى اثنَتَینِ وَ مِنهُم عَلَى ثَلاثٍ وَ مِنهُم عَلَى أربَعٍ وَ مِنهُم عَلَى خَمسٍ وَ مِنهُم عَلَى سِتٍّ وَ مِنهُم عَلَى سَبعٍ فَلَو ذَهَبتَ تَحمِلُ عَلَى صاحِبِ الواحِدَةِ ثِنتَینِ لَم یَقوَ وَ عَلَى صاحِبِ الثِّنتَینِ ثَلاثاً لَم یَقوَ وَ عَلَى صاحِبِ الثَّلاثِ أربَعاً لَم یَقوَ وَ عَلَى صاحِبِ الأربَعِ خَمساً لَم یَقوَ وَ عَلَى صاحِبِ الخَمسِ سِتّاً لَم یَقوَ وَ عَلَى صاحِبِ السِّتِّ سَبعاً لَم یَقوَ وَ عَلَى هَذِهِ الدَّرَجاتُ.۱

۰.مؤمنان، دارای درجات‌ اند. بعضی از آنان، یک درجه دارند؛ بعضی دو درجه، بعضی سه درجه، بعضی چهار درجه، بعضی پنج درجه، بعضی شش درجه و بعضی هفت درجه. بنا بر این، اگر خواسته باشی بر آن که یک درجه دارد، دو درجه بار کنی، تاب نمی‌آورد. اگر بر آن که دو درجه دارد، سه درجه بار کنی، تاب

1.. الکافی: ج ۲ ص ۴۵ ح ۳.


ایمان در قرآن
300

واقع نزدیک است، نباید از دیگران برائت بجوید و برخورد حذفی صورت دهد.۱

قرآن کریم، حتّی اجازه نمی‌دهد به کسی که به همفکری با مسلمانان اقرار می‌کند، بدبین بود و او را از اسلام خارج دانست. در برخی از جنگ‌های صدر اسلام، گروهی از کافران در صحنه نبرد، تسلیم می‌شدند و اظهار اسلام می‌کردند. گروهی از جنگجویان، برای به چنگ آوردن غنیمت و اسیر بیشتر، گفته آنان را نادیده می‌گرفتند و آنان را مسلمان به شمار نمی‌آوردند. قرآن از چنین برخوردی نهی کرده و اجازه نمی‌دهد با کسی که خود را از مسلمانان می‌داند، برخورد حذفی صورت گیرد و از او برائت جسته شود. از این رو خطاب به مؤمنان می‌فرماید:

(یا أیُّها الَّذینَ آمَنُوا إذا ضَرَبتُم فی‏ سَبیلِ اللّٰهِ فَتَبَیَّنُوا وَ لا تَقُولُوا لِمَن ألقى‏ إلَیکُمُ السَّلامَ لَستَ مُؤمِناًً تَبتَغُونَ عَرَضَ الحَیاةِ الدُّنیا فَعِندَ اللّٰهِ مَغانِمُ کَثیرَةٌ.۲

۰.اى کسانى که ایمان آورده‏اید! هنگامى که در راه خدا [براى جهاد] سفر کردید، خوب بررسى نمایید و به کسى که به شما سلام می‌دهد [و اظهار اسلام می‌کند]، مگویید: مؤمن نیستى، که بخواهید [به این بهانه او را بکشید تا] متاع زندگى دنیا را بطلبید، در حالى که در نزد خداوند، غنیمت‏هاى فراوان است).

با توجّه به این که قرآن، در باره اظهار اسلام دیگران، به کنار نهادن بدبینی دستور می‌دهد، بیزاری از کسانی که در درجات پایین‌ ایمان قرار دارند، به طریق اولی ناپسند و بر خلاف روش قرآن است.

1.. به عنوان نمونه،‌ در جامعۀ امروز ما، برخی نسبت به مسئلۀ ولایت فقیه یا قبول داشتن نظام، صد در صد پایبند هستند. برخی، نود در صد قبول دارند و برخی هشتاد در صد و برخی کمتر. در هر صورت، همه به اصل نظام و مسئلۀ ولایت فقیه پایبندی دارند، برخی بیش و برخی کم. برای برخورد با کسانی که پایبندی کمتری به این مسئله دارند، نظرهای مختلفی وجود دارد. برخی برخورد حذفی دارند و معتقدند اگر کسی صد در صد قبول نداشت، باید او را به پایبندی صد در صدی مجبور ساخت و در صورتی که قبول نکند، باید او را طرد کرد. کسانی که پایبندی کامل دارند، در برخورد با کسانی که پایبندی کمتری دارند، باید به گونه‌ای رفتار کنند که آنها نیز با گذشت زمان بر پایبندی‌شان افزوده شود، نه این که در اثر برخورد حذفی، همان میزان پایبندی را نیز از دست بدهند و به مخالفان صد در صدی تبدیل شوند. این، یک ادب سیاسی و دینی است. کسانی که در درجات بالاتر هستند، باید به گونه‌ای عمل کنند تا زمینۀ رشد درجات پایین‌تر، فراهم آید.

2.. نساء: آیۀ ۹۴.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120480
صفحه از 436
پرینت  ارسال به