273
ایمان در قرآن

می‌گردد. در حقیقت، او با گام نهادن بر پلّه نخست، مسیر تعالی و رشد را به روی خود می‌گشاید. در این صورت می‌تواند با تلاش معنوی، به بالاترین درجه ایمان برسد و سراسر جان خویش را در نهایت نورانیت قرار ‌دهد. البتّه باید منازل و درجاتی را طی کند تا به توحید کامل و قلّه ایمان دست یابد.

مراتب گرایش به دین در احادیث

در برخی از کتاب‌های عرفانی، منازل و درجات فراوانی برای سیر و سلوک به سوی خداوند و رسیدن به قلّه ایمان مطرح شده است. به عنوان نمونه، خواجه عبد‌ اللّٰه انصاری در کتاب منازل السائرین، یکصد منزل را برای سیر و سلوک بیان می‌کند. برخی در این موضوع، درجات بیشتری ذکر کرده‌ و برخی درجات سیر و سلوک را کمتر از این مقدار بر شمرده‌اند. از نگاه احادیث، نردبان بندگی و سیر به سوی خداوند، چهار پلّه دارد. کسی که بخواهد به کمال انسانیت و اوج بندگی برسد، باید از این درجات عبور کند تا در نهایت به قلّه ایمان دست یابد.

نخستین مرتبه گرایش به دین، اسلام آوردن است که آیین همه ادیانِ الهی است. پلّه دوم، ایمان و پلّه سوم تقوا نام دارد. بالاترین پلّه، که اوج بندگی خداوند به شمار می‌آید، پلّه یقین است. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله در بیان مراتب بندگی می‌فرماید:

۰.الإسلامُ دَرَجَةٌ، وَ الإیمانُ فَوقَ الإسلامِ دَرَجَةٌ، وَ التَّقویٰ فَوقَ الإیمانِ دَرَجَةٌ، وَ الیَقینُ فَوقَ التَّقویٰ دَرَجةٌ.۱

۰.اسلام، پلّه اوّل است. ایمان، یک پلّه بالاتر از آن است. تقوا، یک پلّه بالاتر از ایمان است و یقین، یک پلّه بالاتر از تقواست.

شبیه این مضمون را ابو بصیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده است. او می‌گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: «ای ابو محمّد! اسلام، پلّه اوّل است». گفتم: آری. فرمود: «و ایمان، یک پلّه بالاتر از اسلام است». گفتم: آری، همین طور است. فرمود: «و تقوا یک پلّه

1.. الفردوس: ج ۱ ص ۱۱۵ ح ۳۹۰.


ایمان در قرآن
272

۰.کمترین چیزی که بنده به سبب آن مؤمن است، این است که خداوند - تبارک و تعالی - خود را به او بشناسانَد و او به طاعتش گردن نهد، و پیامبرش صلی الله علیه و اله را به او بشناساند و او از وی فرمان برد، و امام و حجّت خود در زمین و گواه خویش بر خَلقش را به او بشناساند و او از وی فرمان‌برداری کند.

سُلَیم می‌گوید: پس از آن که سخن امام علیه السلام تمام شد، به ایشان گفتم: ای امیر مؤمنان! اگر غیر از آنچه فرمودی، چیزهای دیگر را نشناسد، باز مؤمن به شمار می‌آید؟ و امیر مؤمنان علیه السلام در پاسخ فرمود:

۰.نَعَم إذا اُمِرَ أطاعَ وَ إذا نُهِیَ انتَهَىٰ.۱

۰.آری، [به شرط آن که] هر گاه به او امر شود اطاعت کند و هر گاه نهی شود، خودداری ورزد.

به تعبیری، برای دست یافتن به کمترین درجه ایمان، همین مقدار که انسان توحید، نبوّت و امامت را باور کند و از اوامر الهی، فرمانبری داشته باشد، کافی است. به این مطلب، در احادیث دیگر نیز اشاره شده است. حفص کُناسی می‌گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: کمترین چیزی که بنده به سبب آن مؤمن باشد، چیست؟ امام علیه السلام فرمود:

۰.یَشهَدُ أن لا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَ أنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ یُقِرُّ بِالطَّاعَةِ وَ یَعرِفُ إمامَ زَمانِهِ فَإذا فَعَلَ ذَلِکَ فَهُوَ مُؤمِنٌ.۲

۰.[این که] گواهی دهد معبودی جز خداوند یگانه نیست و محمّد صلی الله علیه و اله، بنده و فرستاده اوست و به طاعت، اقرار کند و امام زمانش را بشناسد. هر گاه چنین کند، او مؤمن است.

بنا بر این، شناخت قلبی و اقرار زبانی به توحید، نبوّت و امامت، به شرط همراهی با اطاعت عملی، انسان را در پلّه نخست نردبان ایمان قرار می‌دهد. کسی که در پلّه نخست ایمان قرار بگیرد، صعود به قلّه ایمان - که بالاترین درجه ایمان است - برای او ممکن

1.. الکافی: ج ۲ ص ۴۱۴ ح ۱.

2.. معانی الأخبار: ص ۳۹۳ ح ۴۱.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120179
صفحه از 436
پرینت  ارسال به