21
ایمان در قرآن

۰.الإیمانُ أن یُصَدِّقَ اللّهَ فیما غابَ عَنهُ مِن عَظَمَةِ اللّهِ، کَتَصدیقِه بما شاهَدَ مِن ذلک وَ عاینَ، وَ الکُفرُ الجُحودُ.۱

۰.ایمان،‌ آن است که شخص به آن بخش از عظمت خدا که از او پنهان است، همان‌ گونه باور داشته باشد که به آنچه از عظمت او مشاهده می‌کند و آشکارا می‌بیند، باور دارد، و کفر [به معنای] انکار است.

بر اساس این حدیث، ایمان، به «تصدیق حقایق غیبی» تفسیر شده که با مفهوم ایمان در قرآن و لغت سازگار است.

۲. باور قلبی همراه با اقرار زبانی و عمل

گروهی از احادیث، ایمان را به باور قلبی همراه با اقرار زبانی و عمل جوارحی تفسیر کرده‌اند، از جمله:

۰.الإیمَانُ مَعرِفَةٌ بِالقَلبِ وَ إقرارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالأرکَان.۲

۰.ایمان، شناخت با دل است و اظهار [آن باور] به زبان و به کار بستن آن با اندام‌ها.

بر اساس این تفسیر، مفهوم ایمان بر سه رکن استوار است: باور قلبی، اقرار زبانی و عمل با اعضا و جوارح.

۳. اقرار زبانی و عمل جوارحی

در برخی از احادیث، ایمان، به اقرار زبانی و عمل کردن به وسیله اعضا و جوارح تفسیر شده است. از جمله احادیث متعدّدی که در بردارنده این تفسیر است، حدیثی است که امام صادق علیه السلام از پدران خود به نقل از پیامبر خدا صلی الله علیه و اله می‌فرماید:

۰.الإیمانُ إقرارٌ بِالقَولِ وَ عَمَلٌ بِالجَوارِحِ.۳

۰.ایمان، اقرار با گفتار و عمل با اندام‌هاست.

1.. الاحتجاج: ج ۲ ص ۹۶، بحار الأنوار: ج ۱۰ ص ۱۸۳ ح ۲.

2.. سنن ابن ماجة:‌ ج ۱ ص ۲۶ ح ۶۵.

3.. تاریخ بغداد: ج ۱۱ ص ۵۲ ح ۵۷۲۸.


ایمان در قرآن
20

مختلف آمده، ولی بیان احادیث در باره این واژه قرآنی، همسان با بیان قرآن است. در حقیقت، بیان اهل بیت علیهم السلام برگرفته از آیات نورانی قرآن و در جهت روشنگری از حقیقت ایمان بوده است. بنا بر این، بین تفسیر ایمان در احادیث و تفسیر ایمان در قرآن، تفاوتی وجود ندارد. اکنون به احادیثی که به تفسیر مفهوم ایمان در قرآن پرداخته‌اند، اشاره می‌کنیم تا این همسانی روشن شود.

در احادیث، واژه «ایمان» در چند مفهوم به کار رفته است:

۱. باور قلبی به حقایق غیبی

در برخی احادیث، «ایمان» در مقابل «کفر» قرار گرفته است. کفر، به معنای انکار حقایق غیبی و ایمان، به معنای باورِ قلبی به حقایق غیبی است.

در زمان امام صادق علیه السلام، بین ایشان و مردی از زنادقه۱ پرسش و پاسخ مفصّلی در باره مسائل مختلف صورت گرفت. از پرسش‌های مرد زندیق در این گفتگوی طولانی، پرسش از فاصله بین ایمان و کفر است.۲ امام صادق علیه السلام در پاسخ، وجود چنین فاصله‌ای بین ایمان و کفر را نپذیرفته و باور کسانی را که به چنین فاصله‌ای معتقد هستند، مردود دانسته است.۳

زندیق در واکنش به پاسخ امام علیه السلام، در باره چیستی ایمان و کفر پرسید. امام صادق علیه السلام به او فرمود:

1.. زندیق: کسانی که دارای عقاید کفر‌آمیز بودند و به انکار خدا و ادیان آسمانی می‌پرداختند.

2.. منشأ این سؤال، وجود اختلاف‌های کلامی میان اندیشۀ معتزله و سایر اندیشه‌های آن زمان بود که در تبیین ایمان و کفر مطرح می‌شدند. از نگاه معتزله، انسان گاهی مؤمن است و گاهی کافر و گاهی نه مؤمن است و نه کافر؛ زیرا معتقدند که میان ایمان و کفر فاصله وجود دارد. بر اساس این دیدگاه، مردم بر سه دستۀ مؤمن، کافر و کسانی که در فاصلۀ میان ایمان و کفر قرار دارند، تقسیم می‌شوند. مؤمن، عقاید اسلامی را باور دارد و بر اساس آنها عمل می‌کند و کافر به خاطر انکار عقاید اسلامی، در نقطۀ مقابل مؤمن قرار دارد. چنانچه کسی با وجود پذیرش حقایق دینی و باور به اصول اعتقادی اسلام، مرتکب گناهان کبیره شود، نه مؤمن است و نه کافر. چنین افرادی در فاصلۀ میان ایمان و کفر قرار می‌گیرند که در اصطلاح، «منزلةٌ بین المنزلتَین» نامیده می‌شود.

3.. از نظر امام صادق علیه السلام مرتکب گناه کبیره، کافر و بی‌دین نمی‌شود؛ بلکه در پیشگاه خداوند، اهل معصیت و گناه به شمار می‌آید. چنین فردی برای رهایی از بار گناهان، باید در پیشگاه خداوند توبه کند. از این رو، انسان‌ها بر دو گروه مؤمن و کافر تقسیم می‌شوند و گناهکار، کافر شمرده نمی‌شود.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120349
صفحه از 436
پرینت  ارسال به