203
ایمان در قرآن

امام علیه السلام گفت: «شنیده‌ام که گروهی در باره شما غلو پیشه کرده و از حد فراتر رفته‌اند».۱

در چنین فضایی، احادیث و اخبار غلوآمیز و ساختگی در میان مردم رواج پیدا کرده بود. ابراهیم بن ابی‌ محمود می‌گوید: به امام رضا علیه السلام گفتم: ای فرزند پیامبر خدا! ما در باره فضایل امیر مؤمنان علیه السلام و فضایل شما اهل بیت، اخباری در دست داریم که راویانِ آنها، مخالفان شما هستند و چنان اخباری را از شما سراغ نداریم. آیا آنها را بپذیریم یا رد کنیم؟ امام علیه السلام فرمود:

۰.یا ابنَ أبی مَحمُودٍ إنَّ مُخالِفینا وَضَعُوا أخباراً فی فَضائِلِنا وَ جَعَلُوها عَلَى أقسامٍ ثَلاثَةٍ أحَدُها الغُلُوُّ وَ ثانیها التَّقصیرُ فی أمرِنا وَ ثالِثُها التَّصریحُ بِمَثالِبِ أعدائِنا فَإذا سَمِعَ النَّاسُ الغُلُوَّ فینا کَفَّرُوا شِیعَتَنا وَ نَسَبُوهُم إلَى القَولِ بِرُبُوبِیَّتِنا وَ إذا سَمِعُوا التَّقصیرَ اعتَقَدُوهُ فِینا وَ إذا سَمِعُوا مَثالِبَ أعدائِنا بِأسمائِهِم ثَلَبُونا بِأسمائِنا وَ قَد قالَ اللَّهُ عزّ و جل: (وَ لا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدواً بِغَیرِ عِلمٍ)۲.۳

۰.ای پسر ابو محمود! مخالفان ما، در باره فضایل ما اخباری را جعل کرده‌اند که بر سه دسته‌ اند: یک دسته از آنها، غلو‌آمیزند. دسته دوم، کوتاهی در حقّ ماست و دسته سوم، تصریح به معایب دشمنان ماست. مردم هر گاه اخبار غلوآمیز را در باره ما بشنوند، شیعیان ما را تکفیر می‌کنند و آنان را معتقد به ربوبیّت ما می‌خوانند، و هر گاه اخبار تقصیر‌آمیز را در حقّ ما بشنوند، به آنها معتقد می‌شوند، و هر گاه اخباری را بشنوند که در آنها به نامِ دشمنان ما، بد گفته شده است، از ما صراحتاً بد می‌گویند، حال آن که خداوند فرموده است: (آنان را که [مشرکان] به جای خدا می‌خوانند، دشنام مدهید که آنان نیز خدا را به ستم و از روی نادانی، دشنام خواهند داد).

بنا بر این، اخبار غلوآمیز، دست‌ساخته مخالفان اهل بیت‌ علیهم السلام است که برای ضربه زدن به دین و جایگاه واقعی ایشان، به ترویج چنین اخباری در میان مردم می‌پرداختند. هدف آنها این بود که مردم با شنیدن چنین اخباری، به جای نزدیک شدن به شیعیان و بهره‌گیری از

1.. بحار الأنوار: ج ۲۵ ص ۲۷۱ ح ۱۷.

2.. انعام: آیۀ ۱۰۸.

3.. عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج ۲ ص ۲۷۲ ح ۶۳.


ایمان در قرآن
202

غلو ‌کننده [در دین] بنشیند و به حرف‌هایش گوش دهد و آنها را تأیید کند.

بر اساس این حدیث، لازم نیست انسان با زبان یا حرکتی، مطالب غلوآمیز را تأیید کند؛ بلکه همین اندازه که در جلسه‌ای که در آن مطالب غلوآمیز گفته می‌شود، بنشیند و زبان به شکایت نگشاید، در مسیر بی‌ایمانی قرار گرفته است. به تعبیری، نه تنها گوینده به آفت ایمان مبتلاست، بلکه حاضران در جلسه نیز در گناه او شریک اند. به همین دلیل، شیوه علما و بزرگان دین بر این بوده است که اگر در محضر ایشان، سخن یا شعر غلوآمیزی توسّط خطیب یا مدّاح بیان می‌گردید، زبان به اعتراض می‌گشودند و شکایت خود را ابراز می‌کردند.

از فضای حاکم بر احادیث روشن می‌شود که امامان شیعه علیهم السلام همواره در صدد خشکاندن ریشه‌های این اندیشه ویرانگر بوده‌اند و هرگز به آن روی خوش نشان نداده‌اند. تلاش ایشان در براندازی اندیشه‌ غلو، هشداری برای مسلمانان در تمام دوران‌های تاریخ است تا مبادا در باره مقام اهل بیت علیهم السلام از حد و اندازه واقعی تجاوز کنند. از این رو، بر سخنوران و مادحان اهل بیت علیهم السلام لازم است تا در به کارگیری اشعار و مطالب، نهایت دقّت و ریزبینی را به کار گیرند و در ترغیب مردم به محبّت اهل بیت علیهم السلام، از تندروی و زیاده‌روی پرهیز کنند.

بررسی انگیزه پیدایش اخبار غلوآمیز

مبارزه جدّی و شدید امامان علیهم السلام با جریان غلو، نشان می‌دهد که جریان غلو در جامعه اسلامی، حرکتی در جهت براندازی و محو دین در فضای جامعه اسلامی بوده است. موضعگیری شدید ائمّه علیهم السلام در برابر جریان غلو نشان می‌دهد که خواسته جریان غلو، فراتر از بیان محبّت به اهل بیت علیهم السلام است. به نظر می‌رسد که دشمنان دین با دستاویز قرار دادن محبّت اهل بیت و زیادروی در بیان مقام ایشان، در پی دستیابی به اهداف شوم خود بوده‌اند.

در زمان امام رضا علیه السلام به خاطر موقعیت سیاسی امام،‌ جریان غلو و بیان فضایل بلند در مقام اهل بیت علیهم السلام رونق گرفت و گروهی با ترویج افکار منحرف، به تخریب چهره امامت پرداختند. این مسئله به قدری گسترده بود که به گوش مأمون نیز رسید، به طوری که روزی به

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120434
صفحه از 436
پرینت  ارسال به