171
ایمان در قرآن

الناس تحقّق می‌یابد.

ج) ظلم عقیدتی: رعایت نکردن جایگاه واقعی امور نسبت به خداوند، ظلم عقیدتی است که نمونه آشکار آن، شرک به خداوند است. از نگاه قرآن، قرار دادن موجودی بی‌ارزش در ردیف خداوند، ظلم بزرگ به شمار می‌آید:

۰.(إنَّ الشِّرکَ لَظُلمٌ عَظیم.۱

۰.به درستی که شرک، ظلمی بزرگ است).

یکسان دانستن خداوندِ نعمت‌گستر، با کسی که هیچ نعمتى از او نیست، در نهایتِ زشتی است و ظلم شمرده می‌شود؛ زیرا رعایت نکردن جایگاه واقعی حق در رابطه با خداوند است.

هر یک از انواع سه‌گانه ظلم‌، می‌تواند موجب از دست رفتن گوهر ایمان گردد. بدون تردید، ظلم به خدا و شرک ورزیدن به او، از اساس، با ایمان جمع نمی‌شود و انجام چنین ظلمی، موجب خروج از جادّه ایمان می‌گردد. سایر انواع ظلم نیز از آفت‌های ایمان هستند و همانند دیگر گناهان، موجب سیاهی صفحه دل و مکدّر شدن روح می‌شوند. اگر انسان در همان آغاز، توبه کند، سیاهی ظلم از بین می‌رود؛ ولی پافشاری و اصرار بر ظلم و خودداری از توبه، بر سیاهی قلب می‌افزاید و در نهایت به فساد جوهر جان و سلب گوهر ایمان می‌انجامد.

ظلم، محور تمام رذیلت‌های اخلاقی و ریشه تمام آفت‌های ایمان است. بزرگی و زشتی هر گناه، به اندازه ظلمی است که در آن وجود دارد. از این رو ظلم، پست‌ترین رذیلت و مادر هر گناه است. امیر مؤمنان علیه السلام می‌فرماید:

۰.الظُّلمُ ألأمُ۲ الرَّذائِلِ.۳

۰.ستم، پست‌ترین رذیلت است.

امام علی علیه السلام در حدیثی دیگر می‌فرماید:

1.. لقمان: آیۀ ۱۳.

2.. در برخی از نسخه‌ها، «اُمّ الرذائل» ثبت شده است که به معنای «مادر گناهان» است.

3.. غرر الحکم: ج ۱ ص ۲۰۲ ح ۸۰۴.


ایمان در قرآن
170

است»؛۱ یعنی شباهت در مورد او، در جایگاه خودش قرار گرفته است. با توجّه به این مفهوم، به هر گونه تجاوز از جایگاه اصلی، ظلم گفته می‌شود، چه کم باشد و چه زیاد. از آن جا که گناه، تجاوز از حدود الهی است، استعمال ظلم در گناه بزرگ و گناه کوچک صحیح است۲ و می‌توان هر گناهی را ظلم به شمار آورد.

ظلم، با توجّه به مفهوم لغوی آن، به سه گونه فردی، اجتماعی و عقیدتی تقسیم می‌شود:

الف) ظلم فردی: ظلم فردی، آن است که انسان، جایگاه امور را در رابطه با خود رعایت نکند. از مصادیق بارز ظلم به نفس، هوسرانی و پیروی از شهوت‌هاست. گنهکار با پیروی از هوس و گشودن دروازه‌های گناه، شیطان را بر مملکت وجود خویش مسلّط می‌سازد و از این طریق به خود ظلم می‌کند. امام صادق علیه السلام در باره کسانی که راه‌های شهوات را بر خود هموار می‌سازند، می‌فرماید:

۰.استَحوَذَ الشَّیطانُ بِظُلمِهِم عَلَیهِم وَ کَذَلِکَ یَطبَعُ اللَّهُ عَلى‏ قُلُوبِ المُعتَدینَ.۳

۰.و بر اثر ستم خودشان، شیطان، وجود آنان را تسخیر کرد و این چنین، خداوند بر دل‌های تجاوزگران، مُهر می‌زند.

زمانی که هوا و هوس بر جان انسان‌ها چیره شود، به تدریج، شیطان بر آنها غلبه می‌کند. از آن پس، زمام امور آنان در اختیار شیطان خواهد بود و آنان برای رهایی از گرداب گناه، از خود اختیاری ندارند تا این که در نهایت، درهای ایمان بر آنان بسته می‌شود. به این ترتیب، گنهکار با فرو رفتن در گرداب گناه، بزرگ‌ترین ظلم را به خود روا می‌دارد که نتیجه آن، جدا شدن از ایمان است.

ب) ظلم اجتماعی: تجاوز به حقوق دیگران و جلوگیری از حقوق آنها، ظلم و تعدّی شمرده می‌شود؛ زیرا با نرسیدن حق به صاحب آن، جایگاه واقعی حق رعایت نمی‌شود. از این رو، آن کس که جایگاه امور را در رابطه با دیگران رعایت نکند، مرتکبِ ظلم اجتماعی شده است. ظلم اجتماعی، از خطرناک‌ترین آفت‌های ایمان است که در اثر تجاوز به حقّ

1.. «مَن أشبَهَ أباه فما ظَلَم» (لسان العرب: ج ۳ ص ۳۷۳).

2.. «الظُّلمُ ... یقال فيما یكثر و فيما یقلّ من التجاوز، و لهذا یستعمل في الذنب الكبير، و في الذنب الصغير» (مفردات ألفاظ القرآن: ص ۳۱۵).

3.. بحار الأنوار: ج ۳ ص ۱۵۲.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120748
صفحه از 436
پرینت  ارسال به