155
ایمان در قرآن

بنا بر این، منشأ نظریّه زوال‌ناپذیری ایمان، عدم امکان تبدیل علم و یقین به جهل و تردید است.۱ طرفداران این نظریّه معتقدند: کسی که حقیقتی را با یقین باور کند، امکان ندارد از باور یقینی خود دست بردارد و نقطه مقابل یقین را باور کند. دست برداشتن از باور یقینی، مانند آن است که کسی به زیارت خانه خدا در شهر مکّه برود و مسجد الحرام را با چشم مشاهده کند؛ ولی پس از سفر، وجود سرزمین مکّه و کعبه را انکار کند و به نیستی آن معتقد گردد، یا کسی که در وسط روز، خورشید درخشان را در اوج آسمان مشاهده می‌کند، روز بودن را انکار کند و به شب بودن معتقد گردد. چنین شخصی، وجود سرزمینی به نام مکّه و یا روز بودن را با یقین دریافته است و امکان ندارد به خلاف آن، باور پیدا کند؛ چرا که باور یقینی، قابل زوال نیست.

به همین شکل، کسی که از روی علم و یقین، عقاید حق را بپذیرد و ایمانش بر قطع و یقین استوار باشد، همواره بر ایمان خود پایدار می‌ماند و ایمانش را از دست نمی‌دهد؛ زیرا تبدیل علم و یقین به شک و جهل، امکان عقلی ندارد. از این رو، کسی که به وجود خداوند یقین پیدا کند، شک و تردید در باور او راه نخواهد داشت. قرآن کریم در باره باور به پروردگار آسمان و زمین می‌فرماید:

۰.(أ فِی اللّٰهِ شَکٌّ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الأرض.۲

۰.آیا در خدایى که آفریننده آسمان‏ها و زمین است، شکّى هست؟!).

با این که وجود آفریدگار برای آسمان و زمین، امری یقینی و قطعی است، چگونه یقین به وجود آفریدگار از بین برود و جای خود را به شک و تردید بدهد؟!

به این ترتیب، گروهی از متکلّمان با تکیه بر این استدلال، کافر شدنِ مؤمن و تبدیل ایمان به کفر را نمی‌پذیرند و معتقدند کسی که ایمانش به کفر تبدیل شود، از ابتدا به یقین دست نیافته و مؤمن حقیقی نبوده است. از این رو، جدا شدن از ایمان و گرفتار شدن به آفات آن، مربوط به کسانی است که به ایمان واقعی دست نیافته‌ و مؤمن واقعی نبوده‌اند.

1.. برای مطالعۀ بیشتر این مباحث، ر.ک: بحار الأنوار: ج ۶۶ ص ۲۱۴. نیز، ر.ک: مرآة العقول، ج ۱۱ ص ۲۴۲.

2.. ابراهیم: آیۀ ۱۰.


ایمان در قرآن
154

نادرست دانسته و ایمان ناپایدار را ایمان حقیقی به شمار نیاورده‌اند. آنها معتقدند ایمان حقیقی، قابل زوال نیست و چنانچه حاصل شود، از بین نخواهد رفت. بر این اساس، پرسش، این است که: آیا ایمان حقیقی، قابل زوال است یا خیر؟

هر چند جمعی از دانشمندان و متکلّمان، ایمان حقیقی را قابل زوال نمی‌دانند، ولی بیشتر متکلّمان بر این باورند که ایمان در اثر ابتلا به آفت از بین می‌رود. علّامه مجلسی در بیان نزاع بین مشهور متکلّمان و گروهی از آنان در این موضوع می‌نویسد:

۰.متکلّمان، در این که اگر کسی در واقع امر و حقیقتاً ایمان بیاورد، آیا امکان کافر شدنش وجود دارد یا خیر، اختلاف دارند. در این که چنین شخصی تا زمانی که واجد صفت ایمان باشد، کافر شمرده نمی‌شود، حرفی نیست. سخن در این است که: آیا ایمان با ضدّش و غیر ضدّش، از بین رفتنی است یا نه؟ بیشتر متکلّمان بر آن اند که چنین چیزی، شدنی است، بلکه واقع هم شده است.۱

بنا بر این، از نگاه بیشتر متکلّمان، ایمان قابل زوال است و امکان دارد انسان، مدّتی مؤمن باشد؛ ولی به خاطر گرفتار شدن به آفات ایمان، با حال کفر از دنیا برود.

با این که از دیدگاه مشهور، ایمان از بین رفتنی است، دیدگاه گروهی از متکلّمان،۲ آن است که ایمان، در صورت حاصل شدن، پایدار خواهد بود و هیچ آفتی نمی‌تواند آن را تهدید کند. بر اساس این دیدگاه، ایمان ناپایدار، ایمان حقیقی نیست و از پایه با مشکل مواجه است. از این رو، کسی که از ایمان به کفر گرایش پیدا کند و مرتد ‌گردد، از ابتدا به ایمان واقعی دست نیافته‌ است. در حقیقت، ایمان واقعی از دست رفتنی نیست و امکان ندارد کسی پس از ایمان، ناپایداری ‌ورزد و کافر شود؛ زیرا مؤمن حقیقی، کسی است که عقاید حق را با یقین تصدیق کند. کسی که چیزی را با یقین باور کند، امکان ندارد از آن دست بردارد و به ضدّ یقین خود، معتقد گردد.

1.. بحار الأنوار: ج ۶۶ ص ۲۱۴.

2.. ظاهراً نخستین بار، سیّد مرتضی عَلَم الهدی، این نظریّه را ابراز داشته و پس از او ابو اسحاق نوبختی، شیخ طوسی، شیخ طبرسی، ابو الفتوح رازی،‌ علّامه حلّی و سپس شیخ حرّ عاملی از او پیروی کرده‌اند.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120725
صفحه از 436
پرینت  ارسال به