131
ایمان در قرآن

من به شما چنین نمی‌گویم». گفتند: پس شما چه می‌گویی، ای روح اللّٰه؟ فرمود: «حقیقتی را به شما بگویم: آخرین سنگی که کارگر می‌گذارد، اساس کار است».

عیسی علیه السلام بر خلاف پندار رایج در میان مردم، پایه و اساس ساختمان را به آخرین سنگی می‌داند که به وسیله کارگر بر روی بنا گذاشته می‌شود. به تعبیر دیگر، دوام پایه‌های عمل، در گرو سرانجام نیکوی آن است و وابسته به آخرین مرحله‌ای است که صورت می‌گیرد. مهم آن است که عاقبت کار چگونه باشد. چنانچه پایانِ کار به درستی انجام نشود، اساس کار دچار اشکال می‌گردد و اگر خاتمه کار بدون کم و کاست انجام شود، تمام مراحل گذشته نیز به صلاح در می‌آید. در حقیقت، پیدایش نقصان در خاتمه عمل، نشانه وجود اشکال در اساس آن است.

در بحث ایمان نیز مسئله چنین است. کسی که در میانه راه، گرفتار سستی در ایمان می‌گردد، از آغاز دارای ایمان ناپایدار و مستودع بوده است. ایمان واقعی و سودمند، آن است که تا پایان مسیر، انسان را همراهی کند و از او جدا نشود. مهم این است که نهایت ایمان، به کجا منتهی شود. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله می‌فرماید:

۰.مِلاک العَمَلِ خَواتِیمُه.۱

۰.ملاک کار، فرجام آن است.

ملاک نیکوکاری انسان نیز به فرجام او بستگی دارد. نیکوکار حقیقی، کسی است که فرجام او نیز به نیکی سپری گردد، نه این که در نهایت کار، با غفلت و سهل‌انگاری، تمام کارهای گذشته خود را تباه سازد. به تصریح قرآن، کسی که عمری را در سایه دین بگذراند ولی در پایان زندگی به جهت ارتداد، از دین برگردد و با حال کفر بمیرد، تمام اعمال نیک او تباه و نابود می‌شود.۲ امیر مؤمنان علیه السلام در باره تأثیر فرجام عمل در سعادت و شقاوت انسان می‌فرماید:

۰.إنّ حَقِیقَةَ السَّعادَةِ أن یُختَمَ لِلمَرءِ عَمَلُهُ بِالسَّعادَةِ وَ إنّ حَقِیقَةَ الشَّقاءِ أن یُختَمَ لِلمَرءِ عَمَلُهُ بِالشِّقاء.۳

1.. الاختصاص: ص ۳۴۳.

2.. (وَ مَن یَرتَدِد مِنكُم عَن دينِهِ فَيَمُت وَ هُوَ كافِرٌ فأُولئِكَ حَبِطَت أعمالُهُم في الدُّنيا وَ الآخِرَةِ؛ و هر کس از شما از دینش برگردد و در حال کفر بمیرد، چنین کسانی عمل‌های نیکشان در دنیا و آخرت تباه می‌شود) (بقره: آیۀ ۲۱۷).

3.. معانی الأخبار: ص ۳۴۵ ح ۱.


ایمان در قرآن
130

گنهکاری را که با عاقبت به خیری از این دنیا چشم فرو بسته‌اند، فراوان به یاد دارد؛ افرادی که در ظاهر، با خدا و دین بی‌ارتباط بوده‌اند، ولی سرانجام، از درون متحوّل شدند و در زمره شهیدان والامقام قرار گرفتند. از این رو، شتاب کردن در بیزاری از افراد، روا نیست و باید صبر کرد تا عاقبت ایشان روشن شود.

امیر مؤمنان علیه السلام توصیه می‌کند: مبادا در مورد افراد، زود قضاوت کنید و با دیدنِ ظاهر گناه‌آلود ایشان، از آنها بیزاری جویید. برائت جستن از دیگران باید تا زمانِ مرگ و پایان کار افراد، به تأخیر افتد. عاقبت هر فردی، زمانی معلوم می‌شود که از این دنیا رخت برمی‌بندد. در آن زمان، معلوم می‌شود که او عاقبت به خیر شده یا بر حال خود باقی بوده است.

در حدیث است که روزی عیسی علیه السلام با یکی از شاگردان خود، به شخص فاسق و فاجری برخورد کرد. وقتی چشمشان به آن گنهکار افتاد، شاگرد عیسی علیه السلام گفت: «خدایا! مرا با این فرد محشور نکن». در همین حال به عیسی علیه السلام وحی شد که: به او بگو دعایت مستجاب شد و تو با او محشور نمی‌شوی؛ چون او به خاطر توبه اهل بهشت می‌شود؛ ولی تو عاقبت به خیر نمی‌شوی.

بنا بر این، در بحث ایمان پایدار، ماندن بر عقاید تا لحظه مرگ، اهمّیت ویژه‌ای دارد و انسان باید بتواند ایمان خود را به سرانجام رساند. در حقیقت، درستی و نیکو بودن هر کاری، به پایان آن بستگی دارد. پایان نیکو، نشان ‌دهنده درستی عمل است و پایان ناتمام، گواه نقصان و ناتمامی عمل. به این مسئله در احادیث متعدّدی، توجّه شده است.۱ در گفتگویی میان عیسی علیه السلام و پیروانش آمده است:

۰.قالَ عیسی بنُ مَریَمَ:... إنَّ النَّاسَ یَقُولُونَ إنَّ البِنَاءَ بِأساسِهِ وَ أنا لا أقُولُ: لَکُم کَذَلِکَ قالُوا فَما ذا تَقُولُ یا رُوحَ اللَّهِ قال: بِحَقٍّ أقُولُ لَکُم إنَّ آخِرَ حَجَرٍ یَضَعُهُ العامِلُ هُوَ الأساسُ.۲

۰.عیسی بن مریم علیه السلام فرمود: «... مردم می‌گویند: ساختمان، به شالوده آن است؛ امّا

1.. نگارنده در کتاب میزان الحکمة (ج ۳ ص ۲۹۲) در بابی با عنوان «ملاک العمل خواتيمه»، به ذکر احادیثی پرداخته است که فرجام عمل را معیار ارزیابی عمل می‌دانند.

2.. معانی الأخبار: ص ۳۴۸ ح ۱.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120605
صفحه از 436
پرینت  ارسال به