127
ایمان در قرآن

۰.اوست که شما را آفرید. پس برخى از شما کافر است و برخى از شما مؤمن است).

بر اساس این آیه، انسان‌ها پس از آفرینش، به دو گروه مؤمن و کافر تقسیم می‌شوند و از همان آغاز خلقت، در این دو گروه جای دارند؛ ولی بر اساس آیه مورد بحث ما (وَ هُوَ الَّذي أنشَأكُم مِن نَفسٍ واحِدَةٍ فَمُستَقَرٌّ وَ مُستَودَعٌ)، انسان‌ها از ابتدا به مؤمن و کافر تقسیم نمی‌شوند؛ بلکه در آغاز خلقت، همگان مؤمن هستند و در سرانجام، به دو گروه مؤمن و کافر تقسیم می‌شوند. در حقیقت، کسانی که دارای ایمان مستقر باشند، مؤمن می‌مانند و کسانی که ایمانشان مستودع باشد، به دلیل از دست دادن گوهر ایمان، به گروه کافران می‌پیوندند.

در برخی از احادیث، ائمّه علیهم السلام برای بیان مفهوم این آیه، هم به معنای ظاهری آیه و هم به تفسیر باطنی آن اشاره نموده‌اند. سعید بن ابی اصبغ می‌گوید: زمانی که از امام صادق علیه السلام در باره مفهوم «مستقر» و «مستودع» در آیه شریف (فَمُستَقَرٌّ وَ مُستَودَعٌ)۱ سؤال شد، فرمود:

۰.مُستَقَرٌّ فِی الرَّحِمِ وَ مُستَودَعٌ فِی الصُّلبِ وَ قَد یَکُونُ مُستَودَعَ الإیمانِ ثُمَّ یُنزَعُ مِنهُ وَ لَقَد مَشَى الزُّبَیرُ فِی ضَوءِ الإیمانِ وَ نُورِهِ حَتَّى قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و اله حَتَّى مَشَى بِالسَّیفِ وَ هُوَ یَقُولُ لا نُبَایِعُ إِلَّا عَلِیّاً.۲

۰.قرار گرفته در رحم و سپرده در صُلب. گاهی به شخص، ایمان سپرده می‌شود و سپس از او گرفته می‌شود. [مثلاً] زبیر در پرتو ایمان و روشنایی آن حرکت می‌کرد، به طوری که وقتی پیامبر خدا صلی الله علیه و اله از دنیا رفت، او با شمشیرش به راه افتاد و می‌گفت: با کسی جز علی بیعت نمی‌کنیم.

بر اساس این حدیث، آیه شریف به دو گونه ظاهری و باطنی قابل تفسیر است. تفسیر ظاهری آیه، همان است که پیش از این، در بیان سوم از دیدگاه مفسّران بیان گردید؛ یعنی مراد از «مستقر»، کسی است که با سپری کردن سِیر وجودی خود در صُلبِ پدران، به رحم مادران منتقل شده‌ و آماده استقرار در زمین گردیده‌ است و مراد از «مستودع»، کسی است که این سِیر را طی نکرده‌ و هنوز به صورت امانت در صُلب پدران باقی است.

1.. انعام: آیۀ ۹۸.

2.. تفسیر العیّاشی: ج ۱ ص ۳۷۱ ح ۷۱.


ایمان در قرآن
126

بر اساس این آیه، انسان در دنیا برای مدّتی استقرار پیدا می‌کند و می‌ماند. به همین دلیل، انسانی که پا به عرصه دنیا می‌گذارد، مستقر نامیده می‌شود و کسانی که هنوز در صلب پدران باقی مانده و زمینه ورود به عرصه دنیا را نیافته‌اند، غیر مستقر و ناپایدار به شمار می‌آیند و به آنها مستودع گفته می‌شود. پس انسان‌های مستقر، کسانی هستند که به دنیا گام نهاده و در قرارگاه موقّت دنیا استقرار یافته‌اند و انسان‌های مستودع، کسانی هستند که در اصلاب پدران و ارحام مادران قرار گرفته‌اند.

تا کنون سه بیان تفسیری، در باره دو واژه «مستقر» و «مستودع» در آیه شریف گفته شد که هیچ یک با بحث ایمان ارتباطی ندارد.۱

ب ـ دیدگاه اهل بیت علیهم السلام

در باره دو واژه «مستقر» و «مستودع»، بیانِ تفسیری ویژه‌ای از سوی اهل بیت علیهم السلام مطرح شده است که بر اساس آن، آیه شریف در ارتباط با بحث ایمان تفسیر می‌شود. شمار قابل توجّهی از احادیث، آیه شریف را به ایمان مستقر و ایمان مستودع تفسیر نموده و دو واژه «مستقر» و «مستودع» در آیه را بر ایمان پایدار و ایمان ناپایدار تطبیق داده‌اند. چنین تفسیری از آیه، ویژه معلّمان حقیقی قرآن و دانایانِ معانی باطنی کتاب آسمانی است. بجز اهل بیت علیهم السلام، چنین تفاسیری از سوی دیگران جایز نیست و کسی نباید از سوی خود برای قرآن، تفاسیر باطنی مطرح سازد.

بر اساس این تفسیر، هر چند خداوند، انسان‌ها را از یک انسان آفریده است، ولی آنها را از نظر معنوی، بر دو گروه قرار داده است: گروهی دارای ایمان مستقر و پایدار هستند و گروه دیگر دارای ایمان‌ ناپایدار و مستودع. اگر آیه مورد بحث را به این معنا تفسیر کنیم، در این صورت، نظیر آیه دیگری است که می‌فرماید:

۰.(هُوَ الَّذی خَلَقَکُم فَمِنکُم کافِرٌ وَ مِنکُم مُؤمِنٌ.۲

1.. در این باره، بیان‌های دیگری نیز از سوی گروهی از مفسّران مطرح گردیده است که برای آگاهی بیشتر می‌توان به تفاسیر مراجعه نمود (ر.ک: التبیان: ج ۴ ص ۲۱۴).

2.. تغابن: آیۀ ۲.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120490
صفحه از 436
پرینت  ارسال به