125
ایمان در قرآن

مستقر‌ و پایدار هستند و افرادی که خلقت آنها تکامل نیافته و در رحِم مادران به صورت نطفه هستند، مستودع و ناپایدار به شمار می‌آیند. از آن جا که نطفه از مراحل نخستین خلقت انسان است، آینده روشنی ندارد و ممکن است در اثر عوامل مختلف، زمینه تکامل را از دست بدهد و سِقط گردد. به همین دلیل تا زمانی که انسان به صورت نطفه در رحم مادر است، مستودع و ناپایدار به شمار می‌آید؛ ولی زمانی که خلقت او کمال بیابد و آماده ورود به دنیا گردد، مستقر و پایدار می‌شود. پس انسان مستقر،‌ کسی است که خلقت او در رحِم مادر کامل گشته و یا پس از تکامل در رحم، به عرصه دنیا پا نهاده است. در مقابل او، انسان نامستقر است که به صورت نطفه در رحم مادر قرار دارد.

دومین بیان در تفسیر آیه شریف، مستقر را به روح انسان و مستودع را به جسم او تفسیر می‌کند. روح انسان در دنیا و برزخ و عالم قیامت، پایدار و بر قرار است؛ ولی جسم او در این دنیا از بین می‌رود. بنا بر این، جسم، ناپایدار و مستودع است و روح، پایدار و مستقر.

بیان سوم، دو واژه «مستقر» و «مستودع» را بر اساس مراحل سیرِ انسان برای رسیدن به دنیا تفسیر می‌کند. انسان برای ورود به دنیا، در یک سِیر طولانی، از صلب پدران خود، یکی پس از دیگری منتقل می‌شود تا در نهایت به پدرِ بدون واسطه خود می‌رسد و از آن جا به رحِم مادر منتقل می‌شود تا زمینه ورود او به دنیا فراهم گردد.۱ به تعبیر دیگر، انسان‌ها در صلب پدران، ودیعه هستند و پیوسته از یک پدر به پدر بعدی منتقل می‌گردند و سرانجام به وسیله آخرین حلقه از سلسله پدران، به رحمِ مادر منتقل و در دامان مادر متولّد می‌شوند. افرادی که سِیر وجودی خود در صُلبِ پدران را طی کرده و پس از راهیابی به رحم مادران، به دنیا گام نهاده‌اند، مستقر هستند. شاهد این تفسیر، این آیه است که می‌فرماید:

۰.(وَ لَکُم فِی الأرضِ مُستَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إلى‏ حینٍ.۲

۰.و براى شما در روى زمین، قرارگاه و برخورداری‌اى [معیّن] تا زمانى محدود خواهد بود).۳

1.. در زیارت وارث، در بارۀ امام حسین علیه السلام به این مطلب، چنین اشاره شده است: «أشهَدُ أنَّکَ كُنتَ نُوراً فِي الأصلابِ الشَّامِخَةِ وَ الأرحامِ المُطَهَّرَةِ».

2.. بقره: آیۀ ۳۶.

3.. زمان آن بر هر فرد بشر، مدّت عمر او، و براى مجموع نسل بشر، تا انقراض جهان است.


ایمان در قرآن
124

واژه «مستودَع»، از مادّه «وَدع» به معنای «ترک کردن» است.۱ از آن جا که امور ناپایدار، محلّ خود را ترک می‌کنند، به آنها «مستودَع» گویند. امانت را نیز ودیعه می‌گویند؛ زیرا در نزد امانتدار به صورت ناپایدار و موقّت می‌ماند و پس از سرآمدنِ زمان امانت، آن محل را ترک می‌کند و به نزد صاحب امانت باز می‌گردد. پس، از این جهت که محلّ خود را ترک می‌کند، به آن ودیعه می‌‌گویند. همچنین به محلّی که امانت در آن نهاده می‌شود،۲ مستودَع گفته می‌شود؛ زیرا جایگاه همیشگی آن نیست و پس از مدّتی ترک گفته می‌شود. با توجّه به این که ایمان ناپایدار، در محلّ همیشگی خود، قرار ندارد و پس از مدّتی از مؤمن جدا می‌شود و او را ترک می‌کند، ایمان مستودع نامیده می‌شود.

دو واژه «مستقر» و «مستودع» که در کلمات اهل بیت علیهم السلام برای پایداری و ناپایداری ایمان به کار رفته‌اند، از آیه زیر بر گرفته شده‌اند:

۰.(وَ هُوَ الَّذی أنشَأکُم مِن نَفسٍ واحِدَةٍ فَمُستَقَرٌّ وَ مُستَودَعٌ.۳

۰.و اوست که شما را از یک نفْس آفرید. پس [برخى از شما] مستقر است و [برخى] به ودیعت نهاده شده).

بر اساس این آیه، خداوند انسان‌ها را بر دو گونه آفریده است: عدّه‌ای را مستقر و عدّه‌ای را مستودع. به تعبیر دیگر، هر چند خدای متعال، همه انسان‌ها را از یک نفْس به وجود آورده است، ولی انسان‌ها در آفرینش، به دو گونه پایدار و ناپایدار تقسیم می‌شوند. در باره مقصود از دو واژه «مستقر» و «مستودع» در این آیه، تفاسیر مختلفی بیان شده است که می‌توان آنها را در دو دسته مطرح ساخت:

الف ـ دیدگاه مفسّران

گروهی از مفسّران، بر اساس ظاهرِ آیه شریف، بیان‌های مختلفی را در تفسیر آن مطرح ساخته‌اند. بر اساس بیان نخست، انسان‌هایی که خلقت آنها در رحِم مادران کامل گشته،

1.. «یقال ودع الشي‏ء یدعه و دعا: إذا تركه» (مجمع البحرین: ج ۴ ص ۴۸۴).

2.. «المُستَودَعُ: المَكانُ الذي تجعل فيه الوديعة» (لسان العرب: ج ۸ ص ۳۸۷).

3.. انعام: آیۀ ۹۸.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120162
صفحه از 436
پرینت  ارسال به