آدم علیه السلام با انتخاب عقل، هر سه را به دست آورد؛ زیرا حیا و دین، همواره با عقل همراه هستند و از آن جدا نمیشوند. هر جا عقل باشد، حیا و دین نیز خواهند بود.
میزانِ کارایی خِرد در رویش ایمان
ایمان، مجموعه باورهای دینی است و باور به توحید، نبوّت و آنچه را پیامبر به آن دعوت میکند، در بر میگیرد. خاستگاه ایمان، عقل است. اگر انسان به درستی از عقل استفاده کند، میتواند همه مسائل ایمانی و اعتقادی را درک کند. عقل در آغاز، انسان را به خداوند و توحید فرا میخواند و او را با صفات خدا آشنا میکند. سپس او را به نبوّت معترف میسازد و کم کم به هر آنچه مقتضای اعتقاد به نبوّت است، دعوت میکند.
امام صادق علیه السلام در حدیثی، به صورت روشن و کامل به این معانی اشاره نموده و در تبیین خاستگاه ایمان، جایگاه ویژهای به عقل داده است. کلینی رحمه الله در کتاب الکافی نقل میکند که امام صادق علیه السلام میفرماید:
۰.إنَّ أوَّلَ الاُمُورِ وَ مَبدَأَهَا وَ قُوَّتَهَا وَ عِمَارَتَهَا الَّتی لا یُنتَفَعُ بِشَیءٍ إلّا بِهِ، العَقلُ الَّذی جَعَلَهُ اللَّهُ زِینَةً لِخَلقِهِ وَ نُوراً لَهُم.۱
۰.آغاز و پایه کارها و [مایه] نیرو و آبادانی آنها ـ که هیچ چیز جز با وجود آن، نفعی ندارد ـ خِرد است که خداوند آن را زیور خلق خود و روشنایی آنان قرار داده است.
بر اساس این سخن، خاستگاه هر امری که در زندگی برای انسان سودمند باشد، عقل است. عقل، به سانِ نور و روشنایی است که برای پیدایی حقیقت، تاریکیها را کنار میزند. یکی از اموری که عقل با روشنگری خود، انسان را به آن راهنمایی میکند، ایمان است. امام صادق علیه السلام در بیان چگونگی دعوت عقل به ایمان میفرماید:
۰.فَبِالعَقلِ عَرَفَ العِبَادُ خَالِقَهُم وَ أنَّهُم مَخلُوقُونَ وَ أنَّهُ المُدَبِّرُ لَهُم وَ أنَّهُمُ المُدَبَّرُونَ وَ أنَّهُ البَاقِی وَ هُمُ الفَانُونَ وَ استَدَلُّوا بِعُقُولِهِم عَلَى مَا رَأوا مِن خَلقِهِ مِن سَمَائِهِ وَ أرضِهِ وَ شَمسِهِ وَ قَمَرِهِ وَ لَیلِهِ وَ نَهَارِهِ وَ بِأنَّ لَهُ وَ لَهُم خَالِقاً وَ مُدَبِّراً لَم یَزَل وَ لا یَزُولُ وَ عَرَفُوا بِهِ الحَسَنَ مِنَ