367
ایمان در قرآن

دلیل، زکات در آیات مکّی قرآن، به «مطلق تطهیر مال» تفسیر می‌شود و مقصود از آن، زکات فقهی نیست. بر این اساس، در باره واژه زکات در آیات قرآن، باید به این نکته توجّه داشت که پیش از تشریع حکم زکات، این واژه در معنای پاکسازی مال به کار رفته است.

خدای متعال در آیات آغازین سوره مؤمنون در بیان ویژگی‌های مؤمن، به ادای زکات، اشاره و مؤمنان را ادا کننده زکات معرّفی می‌کند. این سوره، از سورهای مکّی قرآن است۱ و آیات آن در آغاز رسالت پیامبر خدا صلی الله علیه و اله و در فضای شهر مکّه نازل شده است:

(وَ الَّذینَ هُم لِلزَّکاةِ فاعِلُونَ.۲

۰.و آنان که اموال خود را [با انفاق] پاکیزه می‌سازند).

واژه «زکات» در اصل به معنای رشد و نموّی است که از برکات الهی حاصل می‌شود۳ و در لغت برای نفس و مال به کار می‌رود. مراد از زکات نفس، تزکیه نفس و پاکسازی روح است که نظیر آن در آیه (قَد أفلَحَ مَن زَکَّاها؛۴بی‌ گمان، آن که جان را پاکیزه داشت، رستگار شد) آمده است و مراد از زکات مال، پاکسازی و تطهیر آن است که با پرداخت قدری از آن به مستمندان صورت می‌گیرد.۵ با توجّه به این که در آیات قرآن، نماز و زکات فقهی، همواره در کنار هم ذکر می‌شوند،۶ آمدن واژه «زکات» در کنار نماز در این جا، نشانه آن است که مراد از زکات در این آیه، پاکسازی مالی است، نه تطهیر نفس.۷

بر این اساس، توجّه به حقوق مالی و پاکسازی دارایی، ویژگی اهل ایمان است و مؤمن

1.. مجمع البیان: ج ۷ ص ۱۷۵.

2.. مؤمنون: آیۀ ۴.

3.. «أصل الزَّكاة النّموّ الحاصل عن بركة اللّٰه تعالى» (مفردات ألفاظ القرآن: ص ۲۱۳).

4.. شمس: آیۀ ۹.

5.. ر.ک: مفردات ألفاظ القرآن: ص ۲۱۳.

6.. تعبیر (وَ أَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ) در آیه‌های متعدّد به کار رفته است نظیر آیۀ ۴۳، ۸۳ و ۱۱۰ از سورۀ بقره.

7.. «ذِكر الزكاة مع الصلاة قرينة على كون المراد بها الإنفاق المالي دون الزكاة بمعنى تطهير النفس بإزالة رذائل الأخلاق عنها» (ر.ک: المیزان: ج ۱۵ ص ۹).


ایمان در قرآن
366

بنا بر این، آن گاه که انسان در هنگام نماز، از غیر خدا اعراض کند و در لحظاتی که با اختیار به یاد خدا می‌افتد، توجّه خود را از غیر خدا برگرداند، به حضور قلب و خشوع در نماز دست پیدا می‌کند و چنانچه بر مواظبت از چنین لحظاتی در نمازش کوشا باشد، به تدریج، تمام نمازش با حضور قلب و خشوع همراه می‌شود.

۳. ادای زکات و پاکسازی اموال

خدای متعال در اموال مسلمان، حقوقی را برای نیازمندان و مستمندان قرار داده است که باید در ادای این حقوق بکوشد. با پرداخت این حقوق، مال انسان پاک می‌شود و جان او رشد می‌یابد. یکی از حقوق مالی که پرداخت آن بر مسلمان واجب است، زکات است. خدای متعال در قرآن، حکمت تشریع این حکم را پاکسازی مال و رشد معنوی زکات ‌دهنده بیان فرموده است:

(خُذ مِن أموالِهِم صَدَقَةً تُطَهِّرُهُم وَ تُزَکِّیهِم بِها.۱

۰.[اى پیامبر!] از اموال آنان زکاتى بگیر که بدین کار، [جان و مال] آنها را پاکیزه مى‏کنى و با آن رشدشان مى‏دهى).

پرداخت زکات به تمام اموال تعلّق نمی‌گیرد؛ چرا که با تشریع قانون زکات، پیامبر خدا صلی الله علیه و اله مأموریت یافت تا تنها از برخی اموال،۲ قسمتی را به عنوان زکات بگیرد.

در آغاز اسلام، زکات مال، در مفهوم لغوی و به معنای پاکسازی مال استعمال می‌شد؛۳ ولی پس از صدور دستور زکات، یک مصداق جدید برای پاکسازی مال، پیدا شد و در اثر کثرت استعمال واژه «زکات» در این شیوه از پاکسازی مال، به تدریج برای آن عَلَم گردید.۴ به همین

1.. توبه: آیۀ ۱۰۳.

2.. این اموال عبارت ‌اند از: طلا، نقره، شتر، گاو، گوسفند، گندم، جو، خرما، كشمش.

3.. خلیل بن احمد فراهیدی در کتاب العین (ج ۵ ص ۳۹۴) در بارۀ زکات مال می‌نویسد: «هو تطهيره».

4.. استعمال واژۀ «زکات» برای مفهوم زکات، از باب عَلَم بالغلبه است. عَلَم بالغلبه، لفظی است که قبل از عَلَم شدن، برای یک معنای کلّی وضع شده است و در اثر کثرت استعمال در یکی از مصداق‌های آن معنای کلّی، برای آن مصداق، عَلَم می‌گردد، نظیر واژۀ‌ «ابن عبّاس» که در اصل برای مفهوم کلّی «فرزند عبّاس» وضع شده است ولی در اثر کثرت استعمال، برای شخص خاصّی به نام «عبد اللّٰه بن عبّاس» عَلَم گردیده است. در این جا، (( واژۀ «زکات» در اصل برای مفهوم کلّی تطهیر مال به کار رفته؛ ولی در اثر کثرت استعمال در نوع خاصّی از تطهیر مال، برای این مفهوم، عَلَم گردیده است.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120491
صفحه از 436
پرینت  ارسال به