287
ایمان در قرآن

۸ . یقین

بالاترین مرتبه بندگی و سیر به سوی خداوند، مرتبه یقین است. کسی که به مرتبه چهارم اسلام دست یابد، هیچ کس و هیچ چیز را مستقل از خدا نمی‌بیند و مالکیت را منحصر به او می‌داند. چنین فردی به جایی می‌رسد که تمام جهان را آیه‌ و مظهر خدا می‌بیند. چنانچه این فرد، پیوسته بر این حالت باشد و این حال، به تمام احوال و لحظات زندگی‌اش راه پیدا ‌کند، به چهارمین مرتبه ایمان دست می‌یابد.

در این مرتبه، انسان به یقین کامل می‌رسد و دست قدرت خداوند را در تمام امور مشاهده می‌کند. از این رو، تنها سبب مؤثّر در زندگی را خداوند می‌داند و به تأثیر هیچ سببی، مگر به اذن خداوند، باور ندارد. کسی که در تمام لحظه‌های زندگی و تمام کارها باور داشته باشد که جز اراده خدا، اراده‌ای در کار نیست، به مقام اولیای الهی دست یافته است. نشانه رسیدن به مقام اولیای الهی، این است که در زندگی از غیر خدا، هراسی به دل راه نمی‌دهد و حزن و اندوه به جانش راه پیدا نمی‌کند. قرآن در توصیف حال چنین افرادی می‌فرماید:

(ألا إنَّ أولِیاءَ اللّٰهِ لا خَوفٌ عَلَیهِم وَ لا هُم یَحزَنُونَ الَّذینَ آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَ.۱

۰.آگاه باشید که همانا دوستان خدا، نه بیمى [در عالم آخرت] بر آنان مى‏رود و نه اندوهى خواهند داشت؛ همانان که ایمان آورده و همواره [از گناهان] پرهیز مى‏کردند).

واژه «لا» در این آیه، برای نفی جنس است و هر گونه هراس و اندوه را از اولیای الهی نفی می‌کند. از این رو، اولیای خدا از چیزی نمی‌هراسند و غم در زندگی‌ آنها راه ندارد. وقتی انسان خود را در نظام خلقت، به حق وابسته بداند و هیچ سببی را جز به اذن خدا مؤثّر نداند، هیچ پیشامد ناگوار و غم‌انگیزی در او تأثیر منفی نمی‌گذارد و از احتمال بیم و خطر، وحشت‌زده نمی‌گردد. این حالت،‌ نتیجه دستیابی به بالاترین مرتبه بندگی است. بدون تردید، تا زمانی که انسان به این مرتبه نرسد، بیم و اندوه در زندگی‌اش بی‌مفهوم نمی‌شود و پیشامد ناگوار، او را اندوهگین خواهد ساخت.

این مرتبه، همان مقام یقین است که در بالاترین مرتبه آن، انسان به مقام رضا دست

1.. یونس: آیۀ ۶۲ و ۶۳.


ایمان در قرآن
286

سیر به سوی خداوند به شمار می‌آید. کسی که در مسیر بندگی، از گفتار و کردار بیهوده دوری ورزد و به طور کامل تسلیم حضرت حق باشد، با یاری خداوند، به معرفت حقیقی و نورِ علم می‌رسد. از نگاه علّامه طباطبایی، رسیدن به این مرحله، یک موهبت الهی است که خواست انسان در به دست آوردن آن دخالت ندارد.

نشانه این مرتبه از اسلام، شهودِ مالکیت حقیقی خداوند است، به طوری که بجز خداوند، هیچ موجودی را در هستی مؤثّر نمی‌داند. کسی که به این مرتبه دست یابد، مالکیت را به خداوند محدود می‌کند و هیچ کس را مالکِ مستقل از خداوند نمی‌داند. چنین فردی، وجود هر موجودی را دنباله وجود حضرت حق می‌بیند و هر نیرویی را نیروی خدا می‌داند. بر این اساس، هیچ نیرو و حرکتی را جز از جانب خدا باور ندارد.

از نظر علّامه طباطبایی، احتمال دارد دعای ابراهیم علیه السلام برای رسیدن به مقام اسلام ـ ‌که در سوره بقره آمده است  ، به این مرتبه از اسلام اشاره داشته باشد؛ زیرا بر اساس آیات دیگر، وقتی خداوند، شواهد توحید را به ابراهیم علیه السلام الهام کرد، به او فرمود: «اسلام بیاور» و ابراهیم علیه السلام در پاسخ گفت: «به پروردگار جهانیان اسلام آوردم».۱ پس معلوم می‌شود پیش از این دعا، ابراهیم علیه السلام مراتب مختلف اسلام را گذرانده و به معنای واقعی، تسلیم حق بوده است. از این رو، پس از دستیابی به مراتب پیشین اسلام و تسلیم در برابر حق، دست به دعا برداشته و گفته است:

(رَبَّنا وَ اجعَلنا مُسلِمَینِ لَكَ وَ مِن ذُرِّیَّتِنا أُمَّةً مُسلِمَةً لَكَ وَ أرِنا مَناسِکَنا.۲

۰.پروردگارا! ما را تسلیم [فرمان] خود، قرار ده و از فرزندان ما نیز امّتى تسلیم خود [پدید آور] و اعمال عبادى ما را [از حج و قربانى‏ها و جاهاى قربانى] به ما نشان بده).

بنا بر این، درخواست او برای دستیابی به اسلام، به بالاترین مرتبه اسلام اشاره دارد که یک موهبت الهی است و خدا باید این موهبت را عنایت کند. در این مرحله، حالتی برای انسان پیش می‌آید که جز خدا نمی‌بیند و وجود خود را تابع وجود خداوند می‌داند.

1.. (إِذ قالَ لَهُ رَبُّهُ أسلِم قالَ أسلَمتُ لِرَبِّ العالَمين؛ آن گاه كه پروردگارش [پس از ارائۀ شواهد توحيد، با الهام] به او گفت: اسلام آور. گفت: به پروردگار جهانيان اسلام آوردم) (بقره: آیۀ ۱۳۱).

2.. بقره: آیۀ ۱۲۸.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120651
صفحه از 436
پرینت  ارسال به