185
ایمان در قرآن

محروم می‌گردد و ایمان خود را از دست می‌دهد. آنها می‌پنداشتند که با نزول این آیه، کمتر مسلمانی در زمره اهل ایمان باقی می‌ماند و بیشتر مسلمانان، به سبب انجام یک گناه، بی‌ایمان می‌شوند؛ زیرا از یک سو، مسلمانان، عصمت از انجام گناه ندارند و هر مسلمانی ممکن است با یک دروغ، غیبت یا معصیتی دیگر، مرتکب گناه شود و از سوی دیگر، گناه و نافرمانی خداوند، از انواع ظلم به شمار می‌آید.

به این ترتیب، مردم از مفاد آیه، بی‌ایمانی عمده مسلمانان را برداشت کرده بودند و مسیر زندگی ایمانی را بسیار دشوار می‌دیدند. به همین دلیل، پیام آیه بر ایشان گران آمد و با ناراحتی به محضر پیامبر صلی الله علیه و اله شتافتند. عبد‌ اللّٰه بن مسعود می‌گوید: وقتی این آیه نازل شد، مسلمانان به پیامبر صلی الله علیه و اله گفتند: کدام یک از ماست که با گناهانش به خود، ستم نکند؟! پیامبر خدا صلی الله علیه و اله پندار نادرست مردم را تصحیح و مراد از ظلم در این آیه شریف را ظلم اعتقادی و شرک بیان فرمود. پیامبر صلی الله علیه و اله در توضیح مراد از ظلم در این آیه فرمود:

۰.لَیسَ ذَلِکَ إنَّما هُوَ الشِّرکُ ألَم تَسمَعوا ما قالَ لُقمانُ لابنِهِ وَ هُوَ یَعِظُهُ: (یا بُنَیَّ لا تُشرِک بِاللّٰهِ إنَّ الشِّرکَ لَظُلمٌ عَظیم).۱

۰.مقصود، این نیست. مراد از این [ستم]، شرک است. مگر نشنیده‌اید آنچه را لقمان در مقام پند، به پسرش گفت که: (ای پسرک من! برای خدا شریک مگیر؛ [چرا که] شرک، ستمی بزرگ است).

بنا بر این، مراد از ظلم در این آیه، ظلم عقیدتی و شرک است. شرک، آفت پایداری بر ایمان و عامل خروج انسان از جادّه ایمان است. کسی که به خدا ظلم کند و برای او شریک و انباز بپندارد، ایمانش نابود می‌شود و از کیفر خداوند، ایمن نخواهد بود.۲

1.. صحیح البخاری: ج ۴ ص ۱۳۷.

2.. پیش از این اشاره شد که سایر گونه‌های ظلم نیز از آفت‌های ایمان هستند؛ ولی چنین نیست که در گام‌های نخست، سبب از دست رفتن ایمان شوند؛ بلکه ظلم به هر اندازه‌ای که باشد، به ایمان زیان می‌زند و مداومت و پافشاری بر آن، به شرک و تباهی ایمان می‌انجامد، چنان که خداوند می‌فرماید: (ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذينَ أساؤُا السُّوأىٰ‏ أن كَذَّبُوا بِآياتِ اللَّهِ وَ كانُوا بِها یَستَهزِؤُنَ؛ سپس عاقبت كسانى كه كارهاى زشت انجام دادند، اين شد كه آيات خدا را تكذيب كردند و آنها را به سخره می‌گرفتند) (روم:‌ آیۀ ۱۰).


ایمان در قرآن
184

خودبزرگ‌بینی موجب شد تا ابلیس، ذات خود را برتر از ذات آدم بداند و بر او سجده نکند.

در حقیقت، ابلیس با این تکبّر، در برابر فرمان خداوند، سرکشی نشان داد و با سابقه شش‌ هزار سال عبادت،۱ از درگاه خدا رانده شد. این گونه است که هر کس، همچون ابلیس به تکبّر مبتلا شود و این رذیله در وجودش رسوخ پیدا کند، اهل نجات و نیک‌فرجامی نخواهد بود. امیر مؤمنان علیه السلام می‌فرماید:

۰.إیَّاکَ وَ الکِبرَ فَإنَّهُ أعظَمُ الذُّنُوبِ وَ ألأمُ العُیُوبِ وَ هُوَ حِلیَةُ إبلِیسَ.۲

۰.زنهار از تکبّر، که بزرگ‌ترین گناه و نکوهیده‌ترینِ عیب‌هاست و زیور ابلیس است.

۴. شرک

در فرهنگ دینی، قرار دادن شریک و انباز برای خداوند، شرک نامیده می‌شود که قرآن آن را ظلم بزرگ می‌داند: (إنَّ الشِّرکَ لَظُلمٌ عَظیم).۳ شرک، از آن جهت ظلم است که مشرک، جایگاه واقعی حق را در باره خداوند رعایت نمی‌کند. از این رو، شرک‌ورزی، نادیده گرفتن حقّ خداوند است و از آفت‌های خطرناک ایمان شمرده می‌شود. از نگاه قرآن، شرک‌ورزی، با ایمان جمع نمی‌شود و درخت ایمان در صورتی به ثمر می‌نشیند که از آفت شرک، محفوظ بماند. ایمانی که با شرک آمیخته نگردد و خالص بماند، امنیّت و هدایت در پی خواهد داشت و به نیک‌فرجامی می‌انجامد. قرآن کریم در این ‌باره می‌فرماید:

۰.(الَّذینَ آمَنُوا وَ لَم یَلبِسُوا إیمانَهُم بِظُلمٍ أُولئِکَ لَهُمُ الأمنُ وَ هُم مُهتَدُون.۴

۰.کسانى که ایمان آوردند و ایمانشان را به ستمى نیامیختند [یعنی اعتقاد به مبدأ را با ثنویّت یا تثلیث یا تعدّد ارباب و عقاید قلبى را با فسق عملى مخلوط نکردند]، آنهایند که برایشان ایمنى است و آنها هدایت‏ یافتگان‌ اند).

پس از نزول این آیه، مردم گمان کردند مراد از ظلم در این جا،‌ تمام انواع ظلم است و هر کس در زندگی، هر گونه ظلمی مرتکب شود، از امنیّت اخروی و هدایت به سوی حق

1.. ر.ک: نهج البلاغة: خطبۀ ۱۹۲.

2.. غرر الحکم: ج ۲ ص ۲۹۳ ح ۲۶۵۲

3.. لقمان: آیۀ ۱۳.

4.. انعام: آیۀ ۸۲.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120538
صفحه از 436
پرینت  ارسال به