77
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

شقاوت، گزاره‏ای که مستقیماً و صریحاً به تعریف سعادت پرداخته باشد، وجود ندارد و بیشتر به مصادیق و عوامل آن پرداخته شده است.۱

در چنین مواردی به لحاظ روش‏شناختی، برای مشخّص ساختن تعریف، باید به سراغ مصادیق رفت و از لا به لای آنها تعریف را به دست آورد. بررسی علمیِ مصادیق سعادت، پیچیدگی خاص خود را دارد؛ چرا که با طیف گسترده‏ای از موارد رو به رو هستیم که گاه در نگاه نخست، تفاوت‏های فراوانی با یکدیگر دارند. از این رو، شیوه بررسی، از اهمیت خاصی برخوردار است.

در یک بررسی،۲ حدود ۴۴۰ روایت که طیف وسیعی از عوامل سعادت را شامل می‏شوند، مورد مطالعه قرار گرفته‏اند. از این مجموعه، حدود ۳۳ روایت به مصادیق سعادت یا شقاوتِ دنیوی، حدود سی روایت به اسباب شقاوت، حدود ۱۶۵ روایت به اوصاف افراد سعادتمند، و حدود ۱۱۰ روایت به اوصاف افراد شقی پرداخته‏اند. حدود پنجاه روایت نیز در باره اسباب سعادت و مسائل متفرقه دیگر بحث کرده‏اند.

بررسی آیات و روایات نشان می‏دهد که تعریف سعادت از نظر قرآن و حدیث، تفاوتی با مفهوم لغوی آن ندارد. اسلام نیز سعادت را خیر پایدار همراه با شادی و سرور می‏داند. تنها تفاوت اسلام با دیگر مکاتب، در معرفی مصادیق خیر، دوام و سُرور است. بررسی مصادیقْ نشان می‏‏دهد که اسلام، خیر، سُرور و دوام را در مجموع حیات انسانی در نظر گرفته است. لذا این مفاهیم را به زندگی اُخروی نیز توسعه می‏دهد و خیر و سرور در سعادت اسلامی، از دنیا تا آخرت امتداد دارد. پس تعریف اسلام از سعادت را می‏توان «خیر و سرور پایدار در مجموعه حیات انسان (دنیا و آخرت)» دانست. بر همین اساس، معرّفی مصادیق و محدوده آنها نیز متفاوت است.

سطوح شادکامی

یافته بسیار مهم این بررسی، آن است که سعادت در معارف اسلام، «دو سطحی» است: یکی دنیوی و دیگری اُخروی. هر کدام نیز به تناسب ماهیت خود، عواملی دارند. این سطح‏بندی، ​

1.. سعادت و شادکامی، ص۱۶.

2.. همان، ص۱۸.

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
76

در نظر گرفت: «خیر»، «سرور»، «یُمن» و «معاونت». با توجّه به معنا و جایگاه هر کدام از این کلیدواژه‏ها می‏توان گفت که سعادت، به معنای هر چیزی است که ترکیبی از خیر، سرور و یمن، و یا معاونت در رسیدن به آن را داشته باشد که در برابر شدّت و سختی‏های آسیب‏زا و رنج‏آور است.

خیر + سرور + یُمن = سعادت

یا:

معاونت در کسب «خیر + سرور + یمن» = سعادت

خیر، عبارت است از: «هر امر مثبت و خوبی که انسان‏ها بدان تمایل دارند».۱ یُمن نیز عبارت است از «برکت» و معنای اصلی برکت، «پایداری و دوام» است.۲ حال اگر این تعاریف را به جای آن فرمول بگذاریم، می‏توان گفت که سعادت، عبارت است از: «هر امر مثبتِ رغبت‏آوری که پایدار و سرورآور باشد».

ب ـ‏ معنای اصطلاحی (قرآن و حدیث)

هر چند در ابتدا به نظر می‏آید که کوشش در بیان معنا و تعریف سعادت، از موارد توضیح واضحات است، امّا تدریجاً روشن خواهد شد که تعریف صحیح سعادت، بسیار دشوار خواهد بود. این دشواری، از آن جا پیدا می‏شود که سعادت با اموری از قبیل: لذّت، آرزو، موفّقیت و رضایت، بستگی کامل دارد.۳ در عین حال، این نکته مهم است که اختلاف اساسیِ نظام‏های اخلاقی، به لحاظ مفاهیم کلّی نیست؛ بلکه بیشتر به مصادیق آن مفاهیم کلّی مربوط می‏شود. یعنی هر انسانی، فطرتاً طالب سعادت است و هیچ گاه این خواست را نمی‏تواند از خود سلب کند. این حقیقت را نیز همه نظام‏های اخلاقی پذیرفته‏اند و در آن اتفاق نظر دارند و اختلاف میان نظام‏های گوناگون اخلاقی، متوجّه تشخیص مصداق سعادت خواهد بود.۴ به همین جهت، در آیات و روایات سعادت و همچنین متضاد آن ​

1.. ر.ک: العین؛ معجم مقاییس اللغة؛ لسان العرب؛ مجمع البحرین؛ مفردات الفاظ القرآن، مادۀ «خیر».

2.. ر.ک: همان‏، مادۀ «یمن».

3.. مقالات فلسفی، ج۲، ص۶۰.

4.. اخلاق در قرآن، ج۱، ص۹۸.

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64105
صفحه از 839
پرینت  ارسال به