723
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

می‏گیرند و گاه رفتارهای نادرست. زندگی موفّق، بسته به واکنش مناسب به این دو موقعیت است. تشکّر، واکنش مناسب به رفتارهای درست و بخشش واکنش مناسب به رفتارهای ناشایست است. در حقیقت، تشکّر مبتنی بر نگاه مثبت‏گرا و مثبت‏شناس در تعامل‏های بین فردی، و بخشش، مبتنی بر ندیدن نقاط منفی و گذر از آنهاست که اینها همان مرکز ثقل رضامندی در خوشایند و ناخوشایندند. با این دو فضیلت در رفتارهای اجتماعی، روابط رضایت‏بخش شکل می‏گیرد و در کلّ، به رضایت از زندگی منجر می‏شود.

وانگهی نکته مهم، این است که: آیا شادکامی فقط به این دو فضیلت در روابط اجتماعی بستگی دارد؟ به نظر می‏رسد که پاسخ، منفی است. هر چند شاید با فقدان یا کمبود مطالعات تجربی در این باره رو به رو باشیم، امّا نمی‏توان این را نادیده گرفت که دیگر فضیلت‏های مربوط به روابط اجتماعی نیز همین نقش را دارند؛ چرا که دو فضیلت پیش‏گفته، ویژگیِ خاصّی ندارند. از این رو، می‏توان گفت که دیگر فضیلت‏های ارتباطی نیز می‏توانند همین نقش را داشته باشند. برای نمونه، تواضع و فروتنی، احسان، انصاف، بخشندگی، خیرخواهی و... موجب لطافت روابط اجتماعی می‏شوند و رضامندی را به ارمغان می‏آوردند و در کل، شادکامی را به وجود می‏آورند. از بارزترین نمونه‏های این مجموعه می‏توان به مهربانی کردن اشاره کرد که لوبومیرسکی از آن به عنوان یک مداخله در افزایش شادکامی استفاده می‏کند. در طرف مقابل، اموری مانند: تکبّر، آزار، خودخواهی، بخل، حسادت و... موجب روابط نادرست می‏شوند و نارضایتی از روابط و ناخرسندی از زندگی را به ارمغان می‏آورند. البته اخیراً روان‏شناسان مثبت‏گرا نیز به رذیلت‏ها روی آورده‏اند و نقش آن را در شادکامی بررسی کرده‏اند که بررسی آن از حوصله این نوشتار، خارج است و نیازمند پژوهش‏های جداگانه‏ای است.

در بحث رضامندی بیان نمودیم که دیگرانِ نزدیک (مانند: دوست، همسر، فرزند و مانند آن)، از امکانات زندگی به شمار می‏روند. این امکان، وقتی ثمربخش خواهد بود که به درستی از آن استفاده شود. لذا رضامندی از زندگی، به توانمندی در روابط اجتماعی نیز بستگی دارد. توانمندی‏های مربوط به روابط اجتماعی، داستانی دارد که تحقیق مفصّلی می‏طلبد. در این بررسی، امکان طرح همه آن مباحث نیست. آنچه مهم است این که رضایت از زندگی، بسته به


الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
722

فضیلت، در عرض یکدیگرند و می‏توانند با هم شکل بگیرند، و معنا نیز مفهومی است که در هر دو باید وجود داشته باشد. در مقام عمل، یک انسان هم هیجان دارد و هم بر اساس فضیلت‏ها عمل می‏کند و در هر دو حالت باید معنا وجود داشته باشد. بنا بر این، حتّی اگر الگوی سه‌بُعدیِ سلیگمن را بپذیریم، الگوی چینش آنها بدین شکل که وی ترسیم کرده، نخواهد بود.

خامساً سلیگمن از رضامندی به صورت مستقل، سخن به میان نیاورده است؛ بلکه آن را در هیجانات مثبت، آن هم هیجانات مربوط به گذشته قرار داده است. از این جهت، با نظریه آرگایل، متفاوت است. آرگایل در کتاب روان‏شناسی شادی تصریح می‏کند که لذّت و شادی، بُعد هیجانیِ شادکامی هستند و رضامندی، بُعد شناختیِ آن. بُعد شناختی، در حقیقت به جنبه‏های روانی و درونی اشاره دارد و از این بابت، با بهزیستی روانی ارتباط پیدا می‏کند.۱ بنا بر این، رضامندی را چگونه می‏توان نادیده گرفت و در هیجانات قرار داد؟! البته رضامندی، ممکن است که بُعد هیجانی هم داشته باشد؛ امّا به هر حال، رضامندی، ماهیتی شناختی نیز دارد. لذا نمی‏توان مسئله رضامندی از وضعیت حال زندگی را نادیده گرفت.

سادساً در مداخلات به کار گرفته شده توسط سلیگمن و همکاران نیز نکات قابل توجّهی وجود دارد. برنامه نعمت‏شماری، مبتنی بر داشته‏های زندگی و توجّه به آنهاست. این همان چیزی است که در مطالعات اسلامی از آن با نام «شُکر» و به عنوان «راهبرد دوران خوشایند» یاد کردیم. فضیلت شکر، متوقّف بر نعمت‏شناسی است و شناخت نعمت، موجب توجّه به داشته‏های زندگی می‏گردد و این، رضامندی و خرسندی را به ارمغان می‏آورد. البته در این مداخله، صحبت از خدا به عنوان «مُنعِم» به میان نیامده و این به جهت رویکرد سکولار در علوم تجربی است.

دو مداخله دیگر، تشکّر از مردم و بخشش است. این دو عنوان، به دو بُعد از روابط اجتماعی مربوط می‏شوند. روابط اجتماعی، یکی از ابعاد زندگی انسان است که تحت عنوان خوشایند یا ناخوشایند قرار می‏گیرد. در روابط اجتماعی، گاه رفتارهای درست شکل

1.. آرگایل، ۱۳۸۲، ص۶۳.

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64549
صفحه از 839
پرینت  ارسال به