605
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

د ـ‏ تقویت توان خویشتنداری

همان گونه که گذشت، مبنای تکالیف الهی نیز خیر انسان است؛ امّا این خیر وقتی تحقّق می‏یابد که به تکلیف عمل شود. صِرف تقدیر خیر در تکالیف کفایت نمی‏کند؛ باید طاعت را انجام داد و از معصیت دست کشید تا خیرِ مقّدر در تکالیف محقّق شود و زندگی خوب را به ارمغان آورد. این در حالی است که انسان، ترکیبی از دو نیروی عقل و جهل است که هر کدام، وجود او را به سمت خود می‏کشد و قصد تسلّط بر آن را دارد. راز کارکرد دوگانه هر یک از مراتب سه‏گانه روح نیز در همین ویژگی نهفته است. در نبرد میان عقل و جهل، هر کدام که پیروز شود، تمام حرکت‏ها و فعالیت‏های رفتاری و روانی انسان را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد. بر همین اساس، انسان، هم می‏تواند به سمت خیر حرکت کند و هم به سمت شر.۱

انسان، به صورت طبیعی، از رفتارهایی که اطاعت نامیده می‏شود، گریزان است و به سمت رفتارهایی که معصیت خوانده می‏شود، گرایش دارد. از این رو، بهشت با سختی‏ها در هم تنیده است و دوزخ با خوشی‏ها، و دقیقاً به همین جهت است که باید هوای نفس را کنترل نمود و رفتارها را تنظیم کرد.۲ دقیقاً به همین جهت است که گاه انسان چیزی را خوش نمی‏دارد، امّا برای او خوب است و گاه چیزی را دوست می‏دارد در حالی که برای وی بد است.۳

از آنچه گفتیم روشن می‏شود که برای تحقّق طاعت و ترک معصیت، باید نفس را کنترل و رفتار را تنظیم نمود. اگر رفتار عصیانی همراه با ‏لذّت و رفتار طاعتی همراه با کراهت است، پس باید مسئله خویشتنداری و تنظیم رفتار را جدّی گرفت و در باره آن چاره‏اندیشی کرد. این همان چیزی است که در ادبیات دین با نام «تقوا» شناخته می‏شود‏. امّا سؤال این است که چگونه می‏توان بر هوای نفس غلبه کرد و رفتارها را تنظیم نمود؟

1.. (إِنَّا هَدَینَاهُ السَّبِیلَ امّا شَاکراً وَ امّا کفُوراً) (سورۀ انسان‏‏، آیۀ ۳).

2.. امام علی علیه السلام: إِنَّ رَسُولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله کانَ یقُولُ إِنَّ الْجَنَّةَ حُفَّتْ بِالْمَکارِهِ وَ إِنَّ النَّارَ حُفَّتْ بِالشَّهَوَاتِ وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ مَا مِنْ طَاعَةِ اللّهِ شَی‏ءٌ إِلَّا یأْتِی فِی کرْهٍ وَ مَا مِنْ مَعْصِیةِ اللّهِ شَی‏ءٌ إِلَّا یأْتِی فِی شَهْوَةٍ فَرَحِمَ اللّهُ امْرَأً نَزَعَ عَنْ شَهْوَتِهِ وَ قَمَعَ هَوَی نَفْسِهِ فَإِنَّ هَذِهِ النَّفْسَ أَبْعَدُ شَی‏ءٍ مَنْزِعاً وَ إِنَّهَا لَا تَزَالُ تَنْزِعُ إِلَی مَعْصِیةٍ فِی هَوی (نهج البلاغة، خطبۀ ۱۷۶).

3.. (وَعَسَی أَنْ تَکرَهُوا شَیئاً وَ هُوَ خَیرٌ لَّکمْ وَ عَسَی أَنْ تُحِبُّوا شَیئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَّکمْ وَ اللّهُ یعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ) (سورۀ بقره‏‏، آیۀ ۲۱۶).


الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
604

نماز می‏خواند فرمود: «خداوند برای این امّت، آسانی را اراده کرده و سختی را از آنان نخواسته است».۱

در ماجرای دیگری نقل شده که پیامبرصلی الله علیه و آله با دیدن کسی که نماز می‏خوانْد، پرسید: «او کیست؟». راوی می‏‏گوید: من از او تعریف کردم. پیامبر خداصلی الله علیه و آله فرمود: «ساکت باش تا به گوش او نرسد که نابودش می‏کنی!».

سپس به سمت خانه یکی از همسرانش حرکت کرد و دست مرا رها کرد و دو بار فرمود: «بهترین دینداری شما، آسان‏ترین آن است».۲

نقل شده است که در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله روزی مردم منتظر نماز صبح بودند که کسی با سر خیس از غسل جنابت، وارد می‌شود و با آنها نماز می‌خواند. وقتی نماز تمام می شود، مردم به سمت پیامبر خداصلی الله علیه و آله می‌روند و پی‏درپی می‌پرسند: ای پیامبر خدا آیا دیدید؟! آیا در این کار بر ما اشکالی وجود دارد؟ پیامبرصلی الله علیه و آله در پاسخ، دو بار تأکید فرمود: «ای مردم! در دین خدا آسانی است».۳

بنا بر این، دین، سهل و آسان است و باید آن را آسان گرفت و آسان گرفتن آن، به این است که فراتر از آنچه در دین آمده، سخت گرفته نشود. اگر کسی ماهیت دین را آن گونه که هست بشناسد(دین‌شناسی) و به همان اندازه که دین گفته عمل کند(دینداری)، بی‏تردید، نه تنها از دین بیزار نمی‏شود، بلکه به آن علاقه پیدا می‏کند و از آن راضی می‏شود. بسیاری از نارضایتی‏های تشریعی، به خاطر ناآگاهی از حقیقت دین و یا عملکرد نادرست در دینداری است. با اصلاح این امر می‏توان رضایت تشریعی را به دست آورد.

1.. محجن بن الأدرع: إنَّ رَسولَ للّهِ‏ صلی الله علیه و آله رَأى رَجُلاً یُصَلّی فَتَرآهُ ببَصَرِهِ ساعَةً فَقالَ أتَراهُ یُصَلّی صادِقاً قُلتُ یا رَسولَ اللّهِ ذا أکثَرُ أهلِ المَدینَةِ صَلاةً فَقالَ لا تُسمِعُهُ فَتُهلِکُه وقالَ: إنَّ اللّهَ إنّما أرادَ بِهَذِهِ الاُمَّةِ الیُسرَ ولا یُرِد بِهِم العُسرَ (الدر المنثور، ج۱، ص۱۹۲).

2.. امام علی علیه السلام: النَّبیُّ صلی الله علیه و آله دَخَلَ المَسجِدَ وإذا هُوَ بِرَجُلٍ یُصَلّی فَقالَ لی مَن هَذا فَأتیتُ عَلَیهِ فَأثنَیتُ عَلَیهِ خَیراً فَقالَ اسکُت لا تُسمِعهُ فَتُهلِکهُ قالَ ثُمّ أتى حُجرَةَ أمرَأةٍ مِن نِسائِهِ فَنَفَضَ یَدَهُ مِن یَدی قالَ إنَّ خَیرَ دینِکُم أیسَرُهُ إنَّ خَیرَ دینِکُم أیسَرُهُ (مسند ابن حنبل، ج۴، ص۳۳۸ و ج۳، ص۴۷۹).

3.. غاضرة بن عروة الفقیمی: أخبَرَنی أبی قالَ: أتَیتُ المَدینَةَ فَدَخَلتُ المَسجِدَ والنّاسُ یَنتَظِرونَ الصَّلاةَ، فَخَرَجَ عَلَینا رَجُلٌ یُقَطّر رَأسُهُ مِن وُضوءٍ تَوَضَّأَ أو غُسلٍ اغتَسَلَهُ، صَلّى بِنا، فَلَمّا صَلَّینا جَعَلَ النّاسُ یَقومونَ إلَیهِ یَقولونَ یا رَسولَ اللّهِ أرَأیتَ کَذا، أرأیت کَذا، یُرَدّدُها مَرّات فَقالَ رَسولُ اللّهِ‏ صلی الله علیه و آله: یا أیُّها النّاسُ إنَّ دینَ اللّهِ‏ فی یُسرٍ، یا أیُّها النّاسُ إنَّ دینَ اللّهِ‏ فی یُسرٍ (مسند أبی یعلی، ص۲۲۵، ح۶۸۲۸). نیز، ر.ک: مسند ابن حنبل، ج۵، ص۶۹

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64384
صفحه از 839
پرینت  ارسال به