523
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

است! راز این شگفتی در چیست؟ در بحث‏های بعدی، از این راز، رمزگشایی خواهیم کرد. اکنون مهم این است که بدانیم تلازمی میان سختی و نارضایتی وجود ندارد و رضامندی با ناخوشایندی، سازگار است. آنچه در این میان اهمیت دارد، چگونگی واکنش فرد به موقعیت ناخوشایند است. هر موقعیت ناخوشایندی، واکنشی از سوی ما به همراه دارد و اساساً یکی از فلسفه‏های بروز مشکلات، سنجش نوع واکنش انسان به این موقعیت‏هاست. واکنش و موضعگیری انسان به این موقعیت‏ها را «مقابله»۱ می‏نامند. بدون تردید، همه انسان‏ها به موقعیت‏های ناخوشایند، واکنش نشان می‏دهند؛ امّا مهم این است که این واکنش، صحیح و خردمندانه باشد. رضامندی یا نارضایتی، به شیوه مقابله انسان با سختی‏ها بستگی دارد. هر مقابله‏ای را نمی‏توان صحیح و کارآمد دانست. مقابله، یا مثبت است و یا منفی. در ادبیات دین، مقابله منفی «جَزَع» و مقابله مثبت «صبر» نامیده می‏شود. جزع، موجب نارضایتی می‏شود و صبر، رضامندی را به همراه دارد.

۱. واکنش‏ها

واکنش منفی: جَزَع

فوری‏ترین و شاید شایع‏ترین واکنش در برابر حوادث ناخوشایند، بی‏تابی کردن است. طبع اوّلیه انسان، این است که در برابر ناخوشایندی‏های زندگی، بی‏تاب می‏گردد؛۲ امّا بی‏تابی کردن، روال عادی زندگی را تغییر می‏دهد و تعادل انسان را بر هم می‏زند. این عدم تعادل، ممکن است به دو شکلْ نمایان شود: یکی بروز رفتارهایی که پیش از این، انجام نمی‏داده، و دیگری ترک رفتارها و کارهایی که انجام می‏داده است.۳ ناله و فریادْ سر دادن، گریبان دریدن، بر سر و صورت زدن، مو پریشان کردن، دست بر دست زدن یا بر ران خود زدن و اموری از این دست، رفتارهایی هستند که در شرایط عادی، انجام نمی‏گیرند؛ ولی هنگام

1.. Coping.

2.. (إِنَّ الْإِنسَنَ خُلِقَ هَلُوعًا إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا) (سورۀ معارج، آیۀ ۱۹ ـ ۲۰).

3.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: إنَّ الجَزَعَ عَلَی المُصیبَة أن یعمَلَ شَیئاً لَم یکن یعمَلُهُ أو یترُک شَیئاً کانَ یعمَلُهُ (تنبیه الخواطر، ج‏۱، ص‏۱۶).

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
522

و به لحاظ احساس، در حال رضایت. بنا بر این، هیچ تلازمی میان ناخوشایندی زندگی و نارضایتی وجود ندارد.

نمونه‏های این وضعیت را نیز در قرآن و سیره معصومانعلیهم السلام می‏توان دید. در قرآن کریم در باره بارداری مادر آمده است: (حَمَلَتْهُ أُمُّهُ ‏و کُرْهًا؛ و مادرش، او را با سختی حمل می‏کند).۱ کُرْه، یعنی سختی، و کراهت یعنی ناخرسندی. مادر، در دوران بارداری، فرزند خود را با سختی حمل می‏کند؛ امّا سؤال این است که آیا این کار، همراه با ناخرسندی و نارضایتی است؟ ممکن است این کار، مشقّت داشته باشد؛ امّا مادر با عشق، رضایت و خرسندی تمام، این کار را انجام می‏دهد. نباید تصوّر کرد که پیامد قطعی سختی‏ها، ناخرسندی و نارضایتی است و شادمانی و دشواری، با هم، قابل جمع نیستند!

انبیا و اولیای الهی نیز بیشترین سختی‏ها را در زندگی تجربه کرده‏اند؛ امّا هرگز ناراضی و ناخرسند نبودند. سید الشهداعلیه السلام با وجود همه سختی‏ها و دشواری‏ها، راضی بود. برخی این گونه تصوّر می‏کنند که گویا امام حسینعلیه السلام هیچ سختی‏ای را درک نکرده و یکپارچه، راضی بوده است. تصوّر آنان این است که درک مشقّت و سختی یعنی نارضایتی! در حالی‏که هیچ ملازمه‏ای میان این دو نیست. امام حسین‏علیه السلام همانند هر انسان دیگری، درد و رنجِ مبارزه و ضربت شمشیر و نیزه و داغ از دست دادن عزیزان را می‏چشد؛ امّا ناراضی نیست. ایشان در عین این‏که بر بلاها صبور است، به آنچه خدا مقدّر کند نیز راضی است. ۲ جالب‏تر این‏که هر چه فشارها بیشتر می‏شود و تنهاتر می‏گردد و به کشته شدن نزدیک‏تر می‏شود، چهره‏اش گشاده‏تر و با نشاط‏تر می‏گردد.۳

پس می‏توان در میان مشکلات و سختی‏ها، خرسند و شادمان بود و این، پدیده شگفتی

1.. سورۀ احقاف، آیۀ ۱۵.

2.. هنگام خروج از مکّه در خطبه‏ای خطاب به یاران خود می‏فرماید: رِضَا اللّهِ رِضانا أهلَ البَیتِ، نَصبِرُ عَلی‏ بَلائِهِ (أعیان الشیعة، ج‏۱، ص‏۵۹۳).
ایشان پس از ضربت‏های فراوانی که بر بدنشان وارد می‏کنند، در آخرین لحظات نیز این گونه زمزمه می‏کند: صَبراً عَلی‏ قَضائِک یا رَبِّ لا إلهَ سِواک (مقتل الحسین،‏ خوارزمی، ص‏۳۵۷؛ ینابیع المودّة، ص‏۴۱۸).

3.. امام سجاد علیه السلام: لَمَّا اشتَدَّتِ الأَمرُ بِالحُسَینِ بنِ عَلِی بنِ أبی طالِبٍ‏ علیه السلام نَظَرَ إلَیهِ مَن کانَ مَعَهُ، فَإِذا هُوَ بِخِلافِهِم لِأنَّهُم کلَّمَا اشتَدَّ الأَمرُ تَغَیرَ ألوانُهُم وَارتَعَدَت فَرائِصُهُم ووَجَبَت قُلوبُهُم وکانَ الحُسَینُ‏ علیه السلام وبَعضُ مَن مَعَهُ مِن خَصائِصِهِ تُشرِقُ ألوانُهُم وتَهدَأُ جَوارِحُهُم وتَسکنُ نُفوسُهُم فَقالَ بَعضُهُم لِبَعضٍ: اُنظُروا لا یبالی بِالمَوتِ فَقالَ لَهُمُ الحُسَینُ‏ علیه السلام: صَبراً بَنِی الکرامِ فَمَا المَوتُ إلّا قَنطَرَةٌ... (معانی الأخبار، ص‏۲۸۸).

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64154
صفحه از 839
پرینت  ارسال به