اکنون با توجّه به مجموعه این اطلاعات طبقهبندی شده میتوان به توضیح رابطه پرداخت و چراییِآن را تبیین کرد. همان گونه که مشاهده شد، آرزوهای دور، از دو سو به انسان زیان میزنند: یکی داشتهها و دیگری نداشتهها. بخش داشتهها سبب میشود که انسان آنچه را که دارد، کوچک و بیاهمیت بشمارد و در نتیجه، احساس محرومیت کند و کسی که احساس محرومیت کند، از زندگی، ناراضی خواهد شد. از سوی دیگر، انسان از لذّت بردن از نعمتهای موجودش نیز محروم میگردد و همین، سبب محرومیت از نشاط و افزایش غم و اندوه میشود. لذا موجبات نارضایتی را فراهم میسازد.
امّا در بخش نداشتهها، از یک سو به دلیل این که آرزوی دور، حدّ توقف ندارد، پیوسته دامنه آرزو گسترده میشود و از سوی دیگر، چون آرزوها دستنایافتنیاند، فرد در به دست آوردن خواستههایش ناکام و ناامید و حسرتزده میشود. با چنین وضعیتی وی هر چه تلاش کند، جز بر درد و رنج خود نمیافزاید. لذا سطح رضامندیِ او کاهش مییابد.
به همین جهت است که امام علیعلیه السلام می‌فرماید: «هرکس آرزوهایش زیاد شود، رضایتش کم میشود».۱
آرزوی دور یا طولانی ـ که در ادبیات دین، بیشتر با واژه «أمل» شناخته میشود ـ، ریشه در امید دارد. لذا برخی لغتشناسان، امل را به معنای امید۲ و انتظار۳ دانستهاند.۴ این ویژگی، گرداننده زندگی و عامل حرکت انسان است. جهان با آرزو برپاست۵ و انسان با آرزو زندگی میکند. اگر آرزو از انسان گرفته شود، هیچ مادری فرزند خود را شیر نمیدهد، هیچ باغبانی نهال نمینشاند، و هیچ کار دیگری صورت نمیگیرد. لذا آرزو، رحمت الهی بر مردم است؛۶ امّا مهم این است که این ویژگی از حد خارج نشود و به بیراهه نرود. آنجا که
1.. مَن کَثُرَ مُناهُ قَلَّ رِضاهُ (غرر الحکم، ح۷۳۰۴؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۴۲۴).
2.. العین، ص۵۴.
3.. معجم مقاییس اللغة، ج۱، ص۱۴۰.
4.. برای مطالعۀ بیشتر، ر.ک: فرهنگنامۀ آرزو، ص۹ به بعد.
5.. امام علی علیه السلام: الدُّنیا بِالاَمَلِ (غرر الحکم، ح۲۳۵).
6.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: إنَّمَا الأمَلُ رَحمَةٌ مِن اللّه لِأُمَّتی، لو لا الأَمَلُ ما أرضَعَت اُمٌّ ولَداً ولا غَرَسَ غارِسٌ شَجَراً (فرهنگنامۀ آرزو، ص۲۱، ح۱).
