به نظر خوش آید؛ امّا ممکن است سرانجام، به نابودی انسان منجر شود. لذا نمیتواند موجب رضامندی واقعی گردد؛ هر چند شاید رضامندیِ دروغین و کوتاهمدّت به ارمغان آورد. این نوع از نعمت، همان چیزی است که در ادبیات دین، از آن به عنوان «نعمت استدراج» یاد میشود.
قرآن کریم، کسانی را که فکر میکنند فراوانیِ مال و فرزند، مایه خیر برای آنان است، نادان میداند۱ و تصریح میکند که به آنان مهلت میدهیم و بدون آن که بدانند، آرام‌آرام گرفتارشان خواهیم ساخت۲ و در حقیقت، فرصت و امکاناتی که از آن برخوردارند، مهلتی برای افزایش گناهانشان است!۳ لذا از پیامبر خود میخواهد که بردبار باشد و به زیبایی از آنان کناره گیرد و او را با آنان تنها گذارد!۴
به تصریح روایات اسلامی، ثروتی که از راه گناه به دست آید و در راه گناه خرج شود، نعمت استدراج است که سرانجامی شوم و همراه با بدبختی و سیهروزی دارد. عقبة بن عامر میگوید: روزی پیامبر خداصلی الله علیه و آله فرمود: «هر گاه دیدی که خداوند، بهره دنیا را به بندهای عطا میفرماید تا به گناهانی که میخواهد، بپردازد، این، جز پلهپله فرو افتادن(استدراج) نیست». سپس پیامبر خداصلی الله علیه و آله این آیه را تلاوت فرمود:
۰.(فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُکرُواْ بِهِ فَتَحْنَا عَلَیهِمْ أَبْوَابَ کلِّ شَی ءٍ حَتَّی إِذَا فَرِحُواْ بِمَآ أُوتُواْ أَخَذْنَاهُم بَغْتَةً فَإِذَا هُم مُّبْلِسُونَ۵).۶
1.. (أَیحْسَبُونَ أَنَّمَا نُمِدُّهُم بِهِ مِن مَّالٍ وَ بَنِینَ * نُسَارِعُ لَهُمْ فِى الْخَیرَ تِ بَل لاَّ یشْعُرُونَ) (سورۀ مؤمنون، آیۀ ۵۵ ـ ۵۶).
2.. (وَ الَّذِینَ کذَّبُواْ بِئایتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَیثُ لاَ یعْلَمُونَ * وَ أُمْلِى لَهُمْ إِنَّ کیدِى مَتِینٌ) (سورۀ اعراف، آیۀ ۱۸۲ ـ ۱۸۳).
3.. (وَ لاَ یحْسَبَنَّ الَّذِینَ کفَرُواْ أَنَّمَا نُمْلِى لَهُمْ خَیرٌ لِّئَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِى لَهُمْ لِیزْدَادُواْ إِثْمًا وَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ) (سورۀ آل عمران، آیۀ ۱۷۸).
4.. (وَ اصْبِرْ عَلَى مَا یقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِیلاً * وَ ذَرْنِى وَ الْمُکذِّبِینَ أُوْلِى النَّعْمَة وَ مَهِّلْهُمْ قَلِیلاً)(سورۀ مزمّل، آیۀ ۱۰ ـ ۱۱).
5.. سورۀ انعام، آیۀ۴۴.
6.. مسند ابن حنبل، ج۶، ص۱۲۲، ح۱۷۳۱۳؛ تنبیه الخواطر، ج۲، ح۲۳۲.
الکافی عن سماعة بن مهران: سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام عَن قَولِ اللّهِ عزّ و جلّ: (سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَیثُ لاَ یعْلَمُونَ) قالَ: هُوَ العَبدُ یذنِبُ الذَّنبَ؛ فَتُجَدَّدُ لَهُ النِّعمَة مَعَهُ تُلهیهِ تِلک النِّعمَة عَنِ الاِستِغفارِ مِن ذلِک الذَّنبِ (الکافی، ج۲، ص۴۵۲، ح۳؛ بحار الأنوار، ج۵، ص۲۱۸، ح۱۱).
ر.ک: توسعۀ اقتصادی بر پایۀ قرآن و حدیث، ج۲، ص۹۵۰ ـ ۹۵۸ )الاستدراج(.
