501
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

«مدیریتی منطبق با واقعیت‏های هستی و قوانین آفرینش». برای اصلاح وضعیت باید اندیشه، رفتار و هیجان را با معیارها و موازین عقل تنظیم کرد. اگر اندیشه انسان بر اساس واقعیت‏های آفرینش تنظیم شود و عواطف و رفتارهای او نیز در همین راستا بروز کند، مقایسه صعودی رخت برمی‏بندد و پیامدهای سوء آن زدوده می‏شود و انسان به یک زندگیِ همراه با آسایش روانی، شادمانی و رضامندی دست می‏یابد.

یک. مدیریت اندیشه‏

نگاه و نگرش انسان، نقش تعیین‌کننده‏ای بر دیگر جنبه‏های رفتاری وی دارد. در بحث‏های پیشین، دو نوع ارزیابی را در واکنش به زندگی قارونی مشاهده کردیم. علّت تفاوت ارزیابی‏ها، نو ع نگرش‏های آنان بود. گروهی دنیامدار بودند و گروهی خدامدار. از گروه خدامداران تحت عنوان «صاحبان علم و دانش» یاد شده بود۱ و این دقیقاً نشان‏دهنده نقش تعیین‏کننده شناخت است. کسانی که از دانش صحیح منطبق بر واقعیت‏های هستی برخوردارند، زندگی قارونی را به هیچ نمی‏گیرند و ثواب الهی را بهتر از هر چیز دیگری ارزیابی می‏کنند؛ امّا کسانی که به گونه دیگری می‏اندیشند، زندگی قارونی را بسیار باعظمت ارزیابی می‌کنند و آرزو دارند که زندگانی قارونی داشته باشند. آیا ارزیابی آنان صحیح و منطبق با واقع بود؟ در پایان ماجرا، اینان خود به اشتباهشان اعتراف کردند. منشأ این اشتباه چه بود؟ ریشه اشتباه در غیر واقعی بودن شناخت و نگرش آنان بود. دنیا به وسیله شناخت ما تنظیم نمی‏شود. ما باید با واقعیت‏ها آشنا شویم و آنها را به درستی بشناسیم. ویژگی اینان این بود که دنیا را مطابق میل خودشان تفسیر می‏کردند؛ ولی گروه دیگر، دنیا را آن گونه که بود، شناختند، و تفسیر خود را مطابق واقعیت‏ها تنظیم کردند. این‏که چه چیزی ارزشمند است و چه چیزی بی‏ارزش، با میل و خواست ما تعیین نمی‏شود. ما باید آنچه را ارزشمند است بشناسیم و بجوییم. قرآن کریم، متاع دنیا را با همه عظمتی که برای آن تصوّر می‏کنیم، ناچیز معرفی می‏کند.۲

1.. (وَقَالَ ٱلَّذِينَ أُوتُوا ٱلْعِلْمَ وَيْلَكُمْ ثَوَابُ ٱللَّهِ خَيْرٌ لِّمَنْ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَـٰـلِحًا وَ لَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ٱلصَّابِرُونَ) (سورۀ قصص، آیۀ ۸۰).

2.. (قُلْ مَتَعُ الدُّنْیَا قَلِیلٌ وَالْأَخِرَةُ خَیْرٌ لِّمَنِ اتَّقَی) (سورۀ نساء، آیۀ ۷۷).

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
500

قارون را دیدند، ولی به مقایسه، اقدام نکردند.۱

مقایسه صعودی، پیامد طبیعی و تخلف‏ناپذیر تفاوت اجتماعی نیست. ممکن است که تفاوت عمیق، وجود داشته باشد، امّا مقایسه صعودی، انجام نگیرد. این گونه نبود که فقط گروه اوّل، زندگی قارونی را مشاهده کرده باشد و گروه دوم، آن را ندیده باشد. هر دو گروه دیدند؛ امّا گروه اوّل، مقایسه کرد و گروه دوم، از مقایسه، دوری گزید. پس «مشاهده»، منجر به مقایسه نمی‏شود. حلقه مفقودْ میان مشاهده و مقایسه، «چشم دوختن» است. هر دو گروه، در مشاهده یکسان‏ اند؛ امّا اگر این مشاهده، به چشم دوختن تبدیل شود، مقایسه را در پی خواهد داشت. از این رو، مسئله‏ای که اهمیت می‏یابد، یافتن روش‏هایی است که مانع این اقدام شود. در ادامه به این بحث خواهیم پرداخت.

پدیده مقایسه اجتماعی، یک پشتوانه شناختی دارد که در فکر و اندیشه انسان است. هنگام مواجهه با زندگی‏های برتر، هیجانی بروز می‏کند که مربوط به احساسات و عواطف می‏شود، و سرانجام، رفتاری از فرد سر می‏زند و کاری است که انجام می‏شود.

برای اصلاح این پدیده باید هر سه جنبه را مورد توجّه قرار داد. جنبه‏های سه‌گانه مقایسه صعودی باید مدیریت شوند و در مسیر صحیح قرار گیرند. روش‏های سه‌گانه اصلاح مقایسه صعودی عبارت‏اند از: مدیریت اندیشه، مدیریت هیجان و مدیریت رفتار.

علّت عمده مقایسه صعودی، یله و رها بودن این جنبه‏های سه‌گانه است. کسانی دچار مقایسه صعودی می‏شوند که تسلّطی بر خود ندارند و جنبه‏های مختلف آنها تحت یک برنامه صحیح و منطقی، مدیریت نمی‏شود. برای اصلاح این امر باید بر خود و جنبه‏های سه‌گانه آن، مسلّط شد و آنها را تحت مدیریت عقلانی قرار داد.۲ مدیریت عقلانی یعنی:

1.. (فَخَرَجَ عَلَی‏ قَوْمِهِ فِی زِینَتِهِ‏ قَالَ الَّذِینَ یرِیدُونَ الْحَیوةَ الدُّنْیا یَالَیتَ لَنَا مِثْلَ مَآ أُوتِی قَرُٰونُ إِنَّهُ‏و لَذُو حَظٍّ عَظِیمٍ * وَقَالَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ وَیلَکمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَیرٌ لِّمَنْ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَلِحًا وَ لَا یلَقَّاهَآ إِلَّا الصَّبِرُونَ) )سورۀ قصص، آیۀ ۷۹ و ۸۰(.

2.. این، همان موضوعی است که در ادبیات دین، تحت عنوان «تسلّط هوا بر نفس» یا «تسلّط عقل بر نفس» بحث می‏شود. نفس یا «خود» انسان میان دو نیروی هوا و عقل قرار دارد و هر کدام پیروز شوند، مدیریت نفس را بر عهده می‏گیرند. اگر هوا پیروز شود، تمام جنبه‏های انسان، تحت مدیریت او قرار می‏گیرد. انسان بر اساس هوا می‏اندیشد و بر اساس هوا احساس می‏کند و بر اساس هوا رفتار می‏کند؛ امّا اگر عقل پیروز شود، اندیشۀ خردمندانه پیدا می‏کند، عاطفۀ خردمندانه می‏یابد و رفتار خردمندانه بروز می‏یابد.

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64536
صفحه از 839
پرینت  ارسال به