499
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

دارد، کم می‏داند و برای تأمین زندگی، ناکافی می‏شمرد.

یکی از عوامل این پدیده، مقایسه صعودی است. مقایسه صعودی، احساس ناکافی بودن را به همراه می‏آورد؛ چون موجب ناچیزشماریِ داشته‏ها می‏گردد؛ امّا مقایسه نزولی، به احساس کافی بودن منجر می‏شود؛ چون داشته‏های زندگی را نمایان می‏سازد. نمی‏گوییم مقایسه نزولی موجب می‏شود که انسان، تصوّر کند بالاترین روزی‏ها را دارد؛ بلکه مقایسه نزولی، این احساس را به وجود می‏آورد که با همین مقدار هم می‏توان زندگی کرد؛ چون دیگرانی را دیده که در وضع سخت‏تری زندگی می‏کنند.۱

مهار مقایسه صعودی

هر چند اختلاف سطح زندگی، واقعیتی اجتماعی است، امّا در عین حال، مقایسه کردن، خارج از اختیار ما نیست. ما می‏توانیم بر فرایند مقایسه کردن، «تأثیرگذار» باشیم و آن را «مدیریت» کنیم. بنا بر این، با توجّه به حساسیت موضوع، به دست آوردن توانمندی برای مدیریت مقایسه اجتماعی، ضرورتی اجتناب‏ناپذیر است.

شاید برخی بر این باور باشند که چون زندگی‏های برتر وجود دارند، مقایسه صعودی، تخلّف‏ناپذیر است. در پاسخ باید گفت که تفاوت زندگی‏ها و مشاهده زندگی‏های برتر، واقعیتی تغییرناپذیر است؛ امّا مشاهده، به معنای حتمی بودن مقایسه نیست. میان مشاهده تا مقایسه، «چشم دوختن» قرار دارد و این، با مشاهده تفاوت دارد. می‏توان دید، امّا مقایسه نکرد. این موضوع را به خوبی می‏توان در داستان قارون دید. قارون از ثروت فراوانی برخوردار بود که فقط کلید گنج‏های او را چند انسان نیرومند حمل می‏کردند.۲ او زندگی اشرافی و خیره‏کننده‏ای داشت. مشاهده زندگی او دیگران را به مقایسه وامی‏داشت و آرزوی زندگی قارونی را در آنان به جوش می‏آورد. امّا در طرف دیگر، گروهی بودند که هرچند

1.. امام صادق علیه السلام به حمران بن اعین می‏فرماید: یا حُمرانُ! انظُر إلی‏ مَن هُوَ دونَک فِی المَقدُرَةِ ولا تَنظُر إلی‏ مَن هُوَ فَوقَک فِی المَقدُرَةِ؛ فَإِنَّ ذلِک أقنَعُ لَک بِما قُسِمَ لَک وأحری‏ أن تَستَوجِبَ الزِّیادَةَ مِن رَبِّک (الکافی، ج‏۸، ص‏۲۴۴؛ تحف العقول، ص‏۳۶۰؛ علل الشرائع، ج‏۲، ص‏۵۵۹).

2.. (وَءَاتَینَهُ مِنَ الْکنُوزِ مَآ إِنَّ مَفَاتِحَهُ‏و لَتَنُوأُ بِالْعُصْبَة أُوْلِی الْقُوَّة) (سورۀ قصص، آیۀ ۷۶).

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
498

و بلکه سخت، برخوردار بوده‏اند و بدین‏سان، آرام می‏گیرد و از آن احساس ناخوشایند و آن تصوّر نادرست، دور می‏گردد.

جالب این که در برخی روایات، به نقش این مقایسه در شکرگزاری تصریح شده است. سپاس‏گزاری، متوقّف بر نعمت‏شناسی است. مقایسه صعودی، نعمت‏ها را ناچیز می‏شمرد و لذا ناسپاسی را هم به دنبال دارد؛ امّا مقایسه نزولی، چون نعمت‏ها را آشکار می‏سازد، موجب سپاس‏گزاری می‏گردد.۱ نکته جالب‏تر این که این اقدام، موجب افزایش نعمت می‏شود و از این طریق، بر گستره رضامندی می‏افزاید. خداوند متعال در قرآن کریم، راه افزایش نعمت را سپاس‏گزاری از نعمت‏های موجود می‏داند.۲ پیامبرصلی الله علیه و آله، در روایتی صبر را نیز به آثار مقایسه نزولی اضافه می‏کند.۳ وقتی انسان، زندگی‏های پایین‏تر را ببیند، از یک سو به آنچه دارد آگاهی می‏یابد و به سپاس و ستایش خدا می‏پردازد و از سوی دیگر، متوجّه می‏شود که زندگی او آن قدر هم سخت و غیر قابل تحمّل نیست. بدین ترتیب، ناراحتی او کاهش می‏یابد، فشار روانی‏اش به پایین‏ترین درجه آن می‏رسد و توان تحمّل و بردباری او افزایش می‏یابد.

بنا بر این، استفاده از مقایسه نزولی، یکی از عوامل صبر و رضایت از زندگی است. کسانی که وضع زندگی خود را با پایین‏تر از خود بسنجند، به آنچه خدا نصیب آنان نموده، بسنده می‏کنند و از آن راضی خواهند بود. این همان چیزی است که در ادبیات دین از آن به عنوان «قناعت» یاد می‏شود. قناعت یعنی راضی بودن به آنچه هست. کسی می‏تواند قانع باشد که به آنچه موجود است، راضی باشد. هنگامی انسان از چیزی راضی می‏شود که آن را «کافی» بداند. کفایت، شرط رضایت است. نارضایتی به این دلیل است که انسان، آنچه را

1.. به همین جهت، امام علی علیه السلام می‏فرماید: وأکثِر أن تَنظُرَ إلی‏ مَن فُضِّلتَ عَلَیهِ فَإِنَّ ذلِک مِن أبوابِ الشُّکرِ (نهج البلاغة، نامۀ ۶۹؛ غرر الحکم، ح‏۶۱۵۸).

2..(لَئِن شَکرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکمْ وَلَئِن کفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ) (سورۀ ابراهیم‏، آیۀ ۷).
بر همین اساس، امام علی علیه السلام می‏فرماید: وَانظُر إلی‏ مَن هُوَ دونَک فَتَکونَ لِأَنعُمِ اللّهِ شاکراً ولِمَزیدِهِ مُستَوجِباً ولِجودِهِ ساکناً (مستدرک الوسائل، ج‏۸، ص‏۳۳۷).

3.. مَن نَظَرَ... فی دُنیاهُ إلی‏ مَن هُوَ دونَهُ فَحَمِدَ اللَّهَ عَلی‏ ما فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ عَلَیهِ، کتَبَهُ اللَّهُ شاکراً صابِراً (سنن الترمذی، ج‏۴، ص‏۷۴).

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64165
صفحه از 839
پرینت  ارسال به