آنچه تا کنون گذشت، مربوط به عوامل مشترک هر دو بُعد تکوین بود که موجب زدودن واکنشهای منفی و بروز واکنشهای مثبت میشدند. در ادامه، به بررسی عواملی میپردازیم که به یکی از دو قسم بُعد تکوین، یعنی خوشایند و ناخوشایند مربوط میشوند.
خلاصه فصل
آگاهی از مدل رفتاری افراد در موقعیت خوشایند ـ ناخوشایند، یکی از مسائل مهم در این حوزه است. بر اساس متون اسلامی، پنج الگو در این زمینه وجود دارد که عبارت‌اند از: «فرح ـ قنوط»، «فرح ـ کفران»، «فرح، فخر ـ یأس، کفران»، «دعا ـ اعراض» و «جزع ـ منع». این در حالی است که الگوی مناسب در این دو موقعیت، «شکر ـ صبر» است.
بخشی از عوامل رضامندی، بین دوران خوشایند و ناخوشایند، مشترک‌اند که عبارت‌اند از:
«تسلیم» که موجب پرهیز از ستیز با تقدیر و پذیرش آن به عنوان یک واقعیت میگردد.
«توحید در مالکیت» که احساس خودْمالکی را از بین میبرد و باور به مالکیت مطلق خدا را جایگزین آن می‌کند.
«توکّل» که تکیهگاهی مطمئن برای انسان به وجود میآورد و احساس بیپشتوانگی را از بین میبرد.
«یاد مرگ» که موجب تعدیل لذّتجویی میگردد.
«زهد» که رغبت انسان را تنظیم می‌کند و از امور ناشایست و ناپایدار به امور پایدار و شایسته تغییر میدهد و روان انسان را از تنشها و نوسانات زندگی آزاد میسازد.
«استعانت از خدا» به عنوان تنها منبع تأمین نیازها و رفع گرفتاریها که موجب جذب لطف و عنایت خداوند متعال میگردد.
«ایمان به تقدیر» که احساس بیمعنایی و بیهدفی در زندگی را از بین میبرد و هدفمندی و معناداری را جایگزین آن می‌کند.
«تنظیم انتظارات» که خواستههای غیر معقول را از بین میبرد و نوسانات زندگی را غیر معقول نمیسازد.
تنظیم الگوی روزی که خود متوقف بر چند امر است:
