برخوردار باشد. بنا بر این، صِرف داشتن امکانات زندگی، موجب رضایت نمیشود و نداشتن آن، موجب نارضایتی نمیگردد. آنچه در این میان مهم است، احساس بینیازی است که مسئلهای درونی و نفسانی است، نه عینی و بیرونی. به همین جهت، یکی از کارهایی که پیشوایان دین انجام میدادهاند، تصحیح دیدگاه نسبت به فقر و غنا بوده است. برای رضامندی باید غنای نفسانی و درونی به وجود آورد، نه غنای عینی و مادی. بر همین اساس است که عیسیعلیه السلام میگوید: خادم من دستهای من است و چارپای من پاهای من، و فرش من زمین، و بالشم سنگ... شب را به روز و روز را به شب میرسانم در حالی که هیچ ندارم، با این حال هیچ کس روی زمین بینیازتر از من نیست!۱
بر اساس تفسیر صحیح از غنا، مشخّص میشود که چرا برخی از ثروتمندان، ناراضی اند و بعضی از فقرا، راضی! به فرموده امیر مؤمنانعلیه السلام: «چه بسا فقیرانی که بینیازند و ثروتمندانی که نیازمندند»!.۲ لذا بسیاری از فقیران، از توانگرانْ بینیازترند!۳
عوامل غنای درونی
از عوامل غنای درونی، «کم بودن آرزوها» است.۴ آرزو، دامنه نیازها را افزایش و در نتیجه، بینیازی را کاهش میدهد.
عامل دیگر، «راضی بودن به روزی خدا» است. کسانی که این رضامندی را نداشته باشند، دچار حرص و زیادهخواهی می‌شوند و پیوسته در طلب بیشترند. لذا دامنه نیازهایشان گسترده و بینیازیشان کوتاه میگردد. روزی امیر مؤمنانعلیه السلام از فرزندشان حسینعلیه السلام معنای غنا را پرسید و وی در پاسخ فرمود: «قِلَّةُ أمانِیِّکَ، والرِّضا بِما یَکفیکَ».۵
1.. عیسی علیه السلام: خادِمِی یَدایَ ودابَّتی رِجلایَ، وفراشی الأَرضُ ووِسادی الحَجَرُ... أبیتُ ولَیسَ لی شَیءٌ، واُصبِحُ ولَیسَ لی شَیءُ، ولَیسَ على وَجهِ الأرضِ أحدٌ أغنى مِنّی (عدّة الداعی، ص۱۰۷؛ ارشاد القلوب، ص۱۵۶).
2.. امام علی علیه السلام: کَم مِن فَقیرٍ غَنِیٌّ، وغَنِیٍّ مُفتَقِرٌ (غرر الحکم، ح۲۹۷).
3.. امام علی علیه السلام: رُبَّ فَقیرٍ أغنى مِن کُلِّ غَنِیٍّ (همان، ح۵۳۲۶؛ عیون الحکم و المواعظ، ص۲۶۷، ح۴۸۹۶).
4.. امام علی علیه السلام: أَشرَفُ الغِنی تَرکُ المُنیٰ (الکافی، ج۸، ص۲۳، ح۴؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸۹، ح۵۸۳۴).
5.. معانی الأخبار، ص۴۰۱، ح۶۲. نیز، ر.ک: بحار الأنوار، ج۷۵، ص۱۰۹، ح۱۲.
طبرانی در المعجم الکبیر، این سؤال را از امام حسن علیه السلام نقل کرده و پاسخ ایشان را چنین آورده است: رِضَی ←→ النَّفسِ بِما قَسَمَ اللَّهُ تعالی لَها وإن قَلَّ (المعجم الکبیر، ج۳، ص۶۸، ح۲۶۸۸؛ حلیة الأولیاء، ج۲، ص۳۶).
این دو روایت، از جهت دیگری نیز اهمیت دارند و آن این که آموزش بنیانهای رضامندی را از چه زمان باید آغاز کرد؟ همان گونه که مشاهده کردید، این موضوع در دستور کار تربیت فرزندان علی علیه السلام قرار داشته است.
