«هر کس چنین کند، دعای او مستجاب نمیشود. بر شما باد به طلب روزی!».۱
عمر بن یزید، به امام صادقعلیه السلام میگوید: کسی گفت: حتماً درون خانه مینشینم و نماز میخوانم و روزه میگیرم و پروردگارم را عبادت میکنم؛ امّا روزیام خواهد رسید! امام صادقعلیه السلام فرمود: «این، یکی از همان سه گروهی است که دعایشان مستجاب نمیشود».۲ آیا اینان گمان میکنند اگر کسی داخل خانه خود شود و درِ آن را ببندد، از آسمان، چیزی بر او میافتد؟۳
دعا نیز یکی از اموری است که ممکن است به جای تلاش بنشیند. پیش از این، دعا و درخواست از خدا را یکی از عوامل رضامندی دانستیم؛ امّا این به معنای نفی کار و تلاش نیست. به همین جهت، معصومانعلیهم السلام در کنار توکّل و اعتماد به خدا، مردم را به تلاش نیز دعوت میکردند و اشتباهات آنان در این زمینه را تصحیح مینمودند. روزی علاء بن کامل، نزذ امام صادقعلیه السلام میرسد و رو به روی ایشان مینشیند و میگوید: دعا کن که خدا روزیِ خوبی به من دهد. امامعلیه السلام به وی فرمود:
۰.لا أدعو لَک! اُطلُب کما أمَرَک اللَّهُ عزّ و جلّ.۴
۰.برای تو دعا نمیکنم؛ روزی را طلب کن، همان گونه که خداوند عزّ و جلّ، تو را به آن فرمان داده است.
در قرآن کریم، خداوند به مسلمانان دستور میدهد که پس از نماز، به کسب روزی بپردازند۵ و کسانی را که چنین میکنند، میستاید۶ و میفرماید: خداوند دریاها را مسخّر
1.. امام صادق علیه السلام: إنَّ قَوماً مِن أصحابِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله لَمّا نَزَلَت: (وَ مَن یتَّقِ اللّه یجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا * وَ یرْزُقْهُ مِنْ حَیثُ لَا یحْتَسِبُ) أغلَقوا الأبوابَ وأقبَلوا عَلَی العِبادَةِ وقالوا: قد کُفینا. فَبَلَغَ ذلِکَ النَبیَّ صلی الله علیه و آله فَأرسَلَ إلَیهِم فقال: ما حَمَلَکُم علی ما صَنَعتُم؟ قالوا: یا رسولَ اللّهِ! تُکُفِّلَ لَنا بِأرزاقِنا فَأقبَلنا عَلَی العِبادَةِ! فَقالَ: إنَّهُ مَن فَعَلَ ذَلِکَ لَم یُستَجَب لَهُ، عَلَیکُم بِالطَّلَبِ! (الکافی، ج۵، ص۸۴، ح۵؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۹۲، ح۳۷۲۱).
2.. عمر بن یزید: قُلتُ لأبی عبدِ اللّهِ علیه السلام رجلٌ قال: لأقعُدَنَّ فی بَیتی ولَأُصَلِّیَنَّ ولَأُصوَمَنَّ ولَأُعبُدَنَّ رَبِّی، فأمّا رِزقِی فَسَیَأتینی. فَقالَ أبو عبدِ اللّهِ علیه السلام: «هذا أحَدُ الثَّلاثَةِ الَّذینَ لا یُستَجابَ لَهُم» (الکافی، ج۵، ص۷۷، ح۱).
3.. امام صادق علیه السلام: أرَأَیتَ لَو أنَّ رَجُلاً دَخَلَ بَیتَهُ وأغلَقَ بابَهُ أکانَ یسقُطُ عَلَیهِ شَیءٌ مِنَ السَّماءِ؟ )الکافی، ص۷۸، ح۲(.
4.. الکافی، ج۵، ص۷۸، ح۳.
5.. (فَإِذَا قُضِیتِ الصَّلَوة فَانتَشِرُواْ فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُواْ مِن فَضْلِ اللّه) (سورۀ جمعه، آیۀ ۱۰).
6.. (وَ ءَاخَرُونَ یضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یبْتَغُونَ مِن فَضْلِ اللّه) (سورۀ مزمل، آیۀ ۲۰).
