دستتان میرود، اندوه مخورید، و به خاطر نعمتی که خدا به شما میدهد، خوشحالی مکنید. برای این که انسان اگر یقین کند که آنچه فوت شده باید میشد، و ممکن نبود که فوت نشود، و آنچه عایدش گشت باید میشد و ممکن نبود که نشود، ودیعهای است که خدا به او سپرده. چنین کسی نه در هنگام فوت نعمت، خیلی غصّه میخورد، و نه در هنگام فرج و آمدن نعمت، شاد میشود.۱
منطق اهل بیتعلیهم السلام نیز همین بوده است. وقتی کاروان اسرای کربلا به شام و به دربار یزید رسید، یزید به امام زین العابدینعلیه السلام رو کرد و با خواندن آیه (وَ مَا أَصَابَكُم مِّن مُّصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ)۲ خواست بگوید که این حادثه، کیفر اعمال خودتان بوده است. امام زین العابدینعلیه السلام در پاسخ وی با خواندن آیه تصریح کردند که ما کسانی هستیم که بر آنچه از دنیا از دست دادهایم، افسوس نمیخوریم و به خاطر آنچه به دست میآوریم، سرمست نمیشویم.۳ فاطمه صغرا نیز در کوفه و در دربار شخص جلّاد و خونآشامی همچون عبیداللّه بن زیاد، با استناد به همین اصل بر وی میخروشد.۴
وقتی مسلمانان صدر اسلام دچار بحران میشدند، منافقان، شاد و خوشحال به آنان طعنه میزدند. خداوند متعال برای تسکین، آنان را به مسئله تقدیر الهی متوجّه میکند و خطاب به پیامبر اکرمصلی الله علیه و آله میفرماید:
۰.(إِن تُصِبْک حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِن تُصِبْک مُصِیبَةٌ یقُولُواْ قَدْ أَخَذْنَا أَمْرَنَا مِن قَبْلُ وَ یتَوَلَّواْ وَّ هُمْ فَرِحُونَ * قُل لَّن یصِیبَنَا إِلَّا مَا کتَبَ اللَّهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا وَ عَلی اللَّهِ فَلْیتَوَکلِ الْمُؤْمِنُونَ.۵
۰.هر گاه نیکی به تو رسد، آنها را ناراحت میکند و اگر مصیبتی به تو رسد، میگویند: «ما
1.. ترجمۀ تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۲۹۴.
2.. سورۀ شورا، آیۀ۳۰.
3.. کلّا ما فینا هذه نزلت، و إنما نزلت فینا: (مَآ أَصَابَ مِن مُّصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی أَنفُسِکمْ إِلَّا فِی کتَبٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَآ إِنَّ ذَلِک عَلَی اللَّهِ یسِیرٌ * لِکیلَا تَأْسَوْاْ عَلَی مَا فَاتَکمْ وَ لَا تَفْرَحُواْ بِمَآ ءاتاکمْ) فَنَحنُ الَّذینَ لا نَأسو عَلی ما فَاتِنا مِن أمرِ الدُّنیا و لا نَفرَحُ بِما أُوتینا (تفسیر القمّی، ج۲، ص۲۷۷؛ بحار الأنوار، ج۴۵، ص۱۶۸).
4.. فَلا تَدعُوَنَّکُم أنفُسَکُم الی الجَذَلِ بِما أَصَبتُم مِن دِمائِنا و نالَت أیدِیکُم مِن أموالِنا، فإنَّ ما أصابَنا مِن المَصائِبِ الجَلیلَةِ و الرَّزایَا العَظیمَةِ فی کتابٍ مِن قَبل أن نَبرَأَها (إنَّ ذلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسیرٌ، لِکَیلا تَأسَوا عَلَی ما فاتَکُم و لا تَفرَحوا بِما آتاکُم وَ اللَّهِ لا یُحِبَّ کُلَّ مُختالٍ فَخورٍ) (الملهوف، ص۱۹۵).
5.. سورۀ توبه، آیۀ ۵۰ ـ ۵۱.
