فصل اوّل
کلّیات
هر انسانی به طور فطری، جویای سعادت است و هیچ گاه نمیتواند این خواست را از خود سلب کند. همه نظامهای اخلاقی نیز این حقیقت را پذیرفتهاند و در آن، اتفاق نظر دارند و اختلاف میان نظامهای گوناگون اخلاقی، تنها متوجّه تشخیص مصداق سعادت است.۱ انسان، هر چند موجودی ازلی نیست، امّا ابدی است و حیات جاویدان دارد و در این میان، «زندگی»، تنها سرمایه او برای سعادت یا شادکامی است. زندگی دنیا، مزرعه آخرت است.۲ زمان، در حال گذر است. عمر، رو به کاهش است و ناگهان پایان زندگی فرا میرسد. در نتیجه، هر کس خوبی بکارد، شادمانی دِرو میکند و هر کس بدی بکارد، پشیمانی و بدبختی دِرو خواهد کرد.۳ دنیا، تجارتخانهای است که سود یا زیان آن، در آخرت معلوم میشود. پس سعادتمند، کسی است که کالای او در دنیا، کارهای نیک باشد و دنیا را به چشم دنیا ببیند و به آن در همان حدّ خودش ارزش نهد.۴
آنچه در این میان مهم است، تعریف دقیقی از سعادت (شادکامی) و راه رسیدن به آن است.
1.. اخلاق در قرآن، ج۱، ص۹۸.
2.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: الدُّنیا مَزرَعَة الآخِرَة (تنبیه الخواطر، ج۱، ص۱۸۳؛ عوالی اللآلی، ج۱، ص۲۶۷، ح۶۶؛ إحیاء علوم الدین، ج۴، ص۳۱).
3.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: یا أبا ذَر، إنَّکم فی مَمَرِّ اللَّیلِ وَالنَّهارِ، فی آجالٍ مَنقوصَةٍ، وأعمالٍ مَحفوظَةٍ، وَالمَوتُ یأتی بَغتَةً، فَمَن یزرَع خَیرا یوشِکُ أن یَحصُدَ رَغبَةً، ومَن یزرَع شَرّا یوشِک أن یَحصُدَ نَدامَةً، ولِکلِّ زارِعٍ ما زَرَعَ (الأمالی، طوسی، ص۵۲۷، ح۱۱۶۲؛ مکارم الأخلاق، ج۲، ص۳۶۵، ح۲۶۶۱؛ تنبیه الخواطر، ج۲، ص۵۳؛ اعلام الدین، ص۱۹۰. نیز، ر.ک: الکافی، ج۲، ص۴۵۸، ح۱۹؛ تحف العقول، ص۴۸۹؛ بحار الأنوار، ج۷۸، ص۳۷۳، ح۱۹).
4.. امام علی علیه السلام: إنَّ الدُّنیا دارُ تِجارَة، ورِبحُها أو خُسرُها الآخِرَة، فَالسَّعیدُ مَن کانَت بِضاعَتُهُ فیهَا الأَعمالَ الصّالِحَة، ومَن رَأَى الدُّنیا بِعَینِها وقَدَّرَها بِقَدَرِها (شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید، ج۱۶، ص۱۳۳؛ بحار الأنوار، ج۳، ص۸۵، ح۴۰۰).
