این معادله، لذّت، معیار داوری و احساس انسان قرار میگیرد، نه خیر بودن. در حالی که پیشتر گفتیم که مبنای رضامندی، خیر است و نه چیز دیگری.
اقدام صحیح: تعدیل لذّتجویی
از جمله اموری که واکنش منفی در هر دو موقعیت را تعدیل میکند و واکنش مثبت را به وجود میآورد، تعدیل لذّتجویی و خارج کردن لذّت از محوریت زندگی است. اگر لذّت، از محوریت خارج گردد، تأمین میشود؛ امّا در رضامندی و نارضایتی، نقش تعیین کننده و اساسیای نخواهد داشت. وقتی لذّت، محور و مبنای زندگی نباشد، نه انسان از خوشایند زندگی سرمست میشود و نه از ناخوشایند آن بدبخت؛ چون در داوری وضعیت خود، بر اساس معادله لذّت عمل نمیکند. به همین جهت، اسلام بر تعدیل لذّتْ تکیه دارد و راهکارهایی نیز برای آن بیان داشته است.
در فرهنگ اسلامی، از «یاد مرگ» به عنوان عامل تعدیل لذّت یاد شده است. پیامبر خداصلی الله علیه و آله با تأکید بر نقش یاد مرگ در تعدیل لذّتجویی، به تأثیر آن در دو موقعیت خوشایند و ناخوشایند اشاره میکند و میفرماید که هیچ کس آن را در تنگنای زندگی یاد نکرد، مگر آن که آن را بر وی گشود، و در گشایش زندگی یاد نکرد، مگر آن که وضعیت را بر وی تنگ کرد.۱
در برخی دیگر از روایات نیز از پیامبر خداصلی الله علیه و آله نقل شده که اگر در توانگری، مرگ را یاد کنید، آن را در هم میشکند، و اگر در فقر آن را یاد کنید، شما را نسبت به زندگیتان راضی میسازد.۲ در این روایات، دو نکته اساسی وجود دارد. یکی این که از یاد مرگ به عنوان «هادم اللذّات» ـ که توصیفی برای آن است ـ، یاد شده است. بر اساس اصل هماهنگی میان وصف و اثر، معلوم میگردد که علّت مهار موقعیت خوشایند و ناخوشایند و کنترل واکنشها، تعدیل لذّتجویی است. از همین جا و بر اساس یک حرکت معکوس میتوان فهمید که یکی از دلایل واکنش منفی، لذّتجویی انسان است.
