373
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

در قسمت پایانی، امام جوادعلیه السلام به واکنش ما نسبت به فقدان مال می‏پردازد و بیان می‏دارد که بی‏تابی کردن، مایه خُسران است، نه از دست دادن مال؛ چون همان گونه که در تفسیر محرومیت و مصادیق آن خواهد آمد، مصیبت، آن است که انسان از پاداشِ فقدان، محروم گردد.

نکته مهم دیگری که در کلام ایشان می‏توان یافت، این است که امانتدار بودن انسان، فقط نسبت به مال مصطلح نیست؛ هر آنچه به انسان منتسب است، از مال و جان و فرزند و عیال،‏ در این دایره قرار می‏گیرند. کسانی که فرزندی را هم از دست می‏دهند، در حقیقت، امانت خدا را پس داده‏اند.

کسی از اصحاب پیامبرصلی الله علیه و آله فرزند خود را از دست داد و بسیار بی‏تاب شد. پیامبرصلی الله علیه و آله نامه تسلیتی برای وی فرستاد که در بخشی از آن با اشاره به امانت بودن فرزند، وی را آرام ساخت و تسکین بخشید.۱

در یک تجربه از زمان پیامبر خداصلی الله علیه و آله نقل شده است که ابو طلحه، از اصحاب پیامبرصلی الله علیه و آله، یکی از فرزندانش را بسیار دوست می‏داشت. این فرزند، بیمار شد. همسر ابو طلحه، وقتی دید که مرگ فرزندش نزدیک است، ترسید که آسیبی به شوهرش برسد؛ از این‏رو، هنگام مغرب، وی را به مسجد نزد پیامبرصلی الله علیه و آله فرستاد. پس از خروج او، فرزند از دنیا رفت. مادرش او را در پارچه‏ای پیچید و در گوشه‏ای از خانه پنهان ساخت. از دیگران نیز خواست که هیچ خبری به ابو طلحه ندهند. سپس غذای خوش‏مزه‏ای آماده کرد و خود را بیاراست.

وقتی ابو طلحه بازگشت، سراغ فرزندش را گرفت. همسرش به او گفت که حال او خوب است. ابو طلحه پرسید: «آیا غذایی هست که بخوریم؟». همسرش غذا را آورد و... پس از آن‏که ابو طلحه به آرامش رسید، همسرش به وی گفت: آیا ناراحت می‏شوی از این که

1.. فَقَد بَلَغَنی جَزَعُک عَلی‏ وَلَدِک الَّذی قَضَی اللَّهُ عَلَیهِ وإنَّما کانَ ابنُک مِن مَواهِبِ اللَّهِ الهَنیئَةِ وعَواریهِ المُستَودَعَةِ عِندَک، فَمَتَّعَک اللَّهُ بِهِ إلی‏ أجَلٍ وقَبَضَهُ لِوَقتٍ مَعلومٍ فَإِنّا لِلَّهِ وإنّا إلَیهِ راجِعونَ (تحف العقول، ص‏۵۹؛ بحار الأنوار، ج‏۷۷، ص‏۱۶۴). نکتۀ مهم دیگری که در این حدیث وجود دارد، به کاربردن عبارت «إنّا لله و إنّا إلیه راجعون»، هنگام گرفتاری است. پایۀ شناختی این جمله، همان «از خدا بودن» انسان است و این که او مالک هیچ چیز حتّی خودش نیست. در این باره، پیش‏تر سخن گفته‏ایم.


الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
372

حساب کند، می‏بیند که خودش ملک مطلق پروردگارش است، و نیز متوجّه می‏شود که این ملک ظاهری و اعتباری که میان انسان‏ها دست به دست می‏شود و از آن جمله، ملک انسان نسبت به خودش و مالش، و فرزندانش و هر چیز دیگر، به زودی باطل خواهد شد و به سوی پروردگارش باز خواهد گشت و سرانجام متوجّه می‏شود که خود او اصلاً مالک هیچ چیز نیست، نه ملک حقیقی و نه مجازی.

معلوم است که اگر کسی این معنا را باور داشته باشد، دیگر معنا ندارد که از گرفتاری‏هایی که برای دیگران تأثّرآور است، متأثّر شود؛ چون کسی متأثّر می‏شود که چیزی از ما یملک خود را از دست داده باشد. چنین کسی هر وقت گم‏شده‏اش پیدا شود و یا سودی به چنگش آید، خوش‏حال می‏شود و چون چیزی از دستش برود، غمناک می‏گردد.

امّا کسی که معتقد است به این که مالک هیچ چیز نیست، دیگر نه از ورود گرفتاری فقدان مایملکش اندوهناک می‏شود و نه از رسیدن سودی مسرور می‏گردد، و چگونه از رسیدن مصیبت متأثّر می‏شود، کسی که ایمان دارد به این که مالک، تنها و تنها خداست و او حق دارد و می‏تواند در ملک خودش هر جور تصرّفی بکند؟!۱

کسی لباس گران‏قیمت امام جوادعلیه السلام را برای ایشان می‏بُرد. در میان راه، لباس را دزدیدند. فرد، نامه‏ای به امامعلیه السلام نوشت و جریان را بازگو کرد. امام جوادعلیه السلام در پاسخ وی، به خطّ مبارک خودشان نوشتند:

۰.إنَّ أنفُسَنا وأموالَنا مِن مَواهِبِ اللَّهِ الهَنیئَةِ وعَواریهِ المُستَودَعَةِ، یمَتِّعُ بِما مَتَّعَ مِنها فی سُرورٍ وغِبطَةٍ ویأخُذُ ما أخَذَ مِنها فی أجرٍ وحِسبَةٍ، فَمنَ غَلَبَ جَزَعُهُ عَلی‏ صَبرِهِ، حُبِطَ أجرُهُ ونَعوذُ بِاللَّهِ مِن ذلِک.۲

۰.همانا جان‏ها و اموال ما از هدیه‏های گوارای الهی و امانت‏های به ودیعه گذاشته اویند. ما را از آن، در موقعیت سرور و غبطه‏آوری بهره‏مند می‏گرداند و آنچه را می‏گیرد، با اجر و پاداش می‏گیرد. پس کسی که بی‏تابی‏اش بر بردباری‏اش چیره شود، اجر او از بین می‏رود و ما از این، به خدا پناه می‏بریم.

1.. ترجمۀ تفسیر المیزان، ج۱، ص۵۳۱.

2.. تحف العقول، ص‏۴۵۶؛ بحار الأنوار، ج‏۵۰، ص‏۱۰۳.

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64620
صفحه از 839
پرینت  ارسال به