کسالت شود، در او خیری برای آخرتش نیست و هر گاه در اموری که زندگی او را سامان میدهد، دچار کسالت شود، در او خیری برای دنیایش نیست».۱
در این حدیث، بر مسئله خیر ـ که یکی از ارکان اساسی شادکامی است ـ ، تأکید شده و نقش کسالت در محرومیت از خیر، برشمرده شده است که نشان میدهد نشاط، موجب خیر در زندگی میشود و شادکامی را به وجود میآورد.
در امور دنیوی، ترکیب کسالت روحی و ناتوانی عملی، موجب فقر میشود و همین امر، یکی از پایههای سعادت دنیوی را از بین میبَرَد. امام علیعلیه السلام در این باره تصریح میکند: «آن گاه که همه چیز جفت گشت، تنبلی و درماندگی با هم جفت شدند، و فقر، ثمره آن دو گردید».۲
همچنین کسالت، مانع ادای حقوق (بویژه حقوق خداوند متعال) نیز میگردد و سعادت اُخروی را تهدید میکند.۳ نظام حقوق برای تنظیم روابط انسان با دیگران (خدا و مردم)، جهت دستیابی به شادکامی دنیا و آخرت است و کسالت، از عوامل مهمّی است که مانع تحقّق این امر میشود.
1.. لا خَیرَ فی الکَسَلِ؛ إذا کَسِلَ الرَّجُلُ أن یُتِمَّ رُکوعَهُ وطَهورَهُ فَلیسَ فیه خَیرٌ لِأمرِ آخِرَتِهِ، وإذا کَسِلَ عَمّا یُصلِحُهُ بِمَعیشَةِ دُنیاهُ فَلَیسَ فیهِ خَیرٌ لِأمرِ دُنیاهُ (تنبیه الخواطر، ج۱، ص۳۰۳).
امام صادق علیه السلام: مَن کَسِلَ عَن طَهورِهِ وصَلاتِهِ، فَلیسَ فیه خَیرٌ لِأمرِ آخِرَتِهِ، ومَن کَسِلَ عَمّا یُصلِحُ بِهِ أمرَ مَعیشَتِهِ فَلَیسَ فیه خَیرٌ لِأمرِ دُنیاهُ (الکافی، ج۵، ص۸۵، ح۳).
2.. إنَّ الأشیاءَ لَمّا ازدَوَجَت، ازدَوَجَ الکَسَلُ والعَجزُ فَنُتِجا بَینَهُما الفَقرَ (همان، ص۸۶، ح۸؛ تحف العقول، ص۲۲۰).
3.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در سفارشهای خود به امام علی علیه السلام میفرماید: إِیاک وَ خَصْلَتَینِ الضَّجَرَ وَ الْکسَلَ فَإِنَّک إِنْ ضَجِرْتَ لَمْ تَصْبِرْ عَلَی حَقٍّ وَ إِنْ کسِلْتَ لَمْ تُؤَدِّ حَقّاً (کتاب من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۵۵، ح۵۷۶۲؛ الأمالی، صدوق، ص۵۴۳).
امام علی علیه السلام: مَن أطاعَ التَّوانِیَ ضَیَّعَ الحُقوقَ (نهج البلاغة، حکمت ۲۳۹؛ تنبیه الخواطر، ص۵۹؛ غرر الحکم، ح۸۴۷۸).
امام علی علیه السلام: إِیاکمْ وَ الْکسَلَ فَإِنَّهُ مَنْ کسِلَ لَمْ یؤَدِّ حَقَّ اللّه عزّ و جلّ (الخصال، ص۶۲۰، ح۱۰؛ تحف العقول، ص۱۱۰).
امام صادق علیه السلام: إِیاک وَ الْکسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّ أَبِی بِذَلِک کانَ یوصِینِی ـ وَ بِذَلِک کانَ یوصِیهِ أَبُوهُ وَ کذَلِک فِی صَلَاة اللَّیلِ إِنَّک إِذَا کسِلْتَ لَمْ تُؤَدِّ إِلَى اللّه حَقَّهُ وَ إِنْ ضَجِرْتَ لَمْ تُؤَدِّ إِلَى أَحَدٍ حَقّاً (الاختصاص، ص۱۸۲، ح۴؛ الزهد، حسین بن سعید، ص۱۹، ح۴۳).
