متون دینی میتواند فرد را برای شناخت خیر، کمک نماید.
آنچه مهم است این که هر چند بیتردید، یکی از مصادیق خیر، برخورداری از مال و ثروت است، با این حال، همه آن و ارزشمندترین آن نیست. وقتی از امام علیعلیه السلام در باره چیستیِ خیر پرسیدند، فرمود: «خیر، آن نیست که ثروت و فرزندانت افزون شوند؛ خیر، آن است که دانشت افزون گردد؛ بردباریات افزایش یابد؛ با خداپرستیات بر مردم افتخار کنی؛ اگر نیکی کردی، خدا را سپاس بگویی؛ و اگر بدی کردی، از خداوند آمرزش بطلبی».۱
در این روایت، از اموری همانند: «علم»، «حلم»، «بندگی خدا»، «ستایش خدا» و «استغفار از خدا» به عنوان مصادیق خیر، یاد شده و نشان میدهد که انحصار خیر در امور مادی، نادرست و از عوامل نارضایتی است. بنا بر این، یکی از راههای مؤثّر در رضامندی، شناخت موارد و مصادیق خیر است که در ادامه، به اختصار، آنها را بررسی خواهیم کرد.۲
خیر دنیا و آخرت
در برخی روایات، از اموری به عنوان خیرِ دنیا و آخرت یاد شده که مهمترین آنها عبارتاند از: زبان ذکرگو و برخی ذکرهای خاص برای امور خاص؛۳ قلب شکرگزار و خاشع؛ بدن بردبار بر بلا؛ همسر امین بر ناموس و مال؛۴ خوشگمانی به خدا؛ امید به خدا؛
1.. لَیسَ الخَیرُ أن یکثُرَ مالُک ووَلَدُک، ولکنَّ الخَیرَ أن یکثُرَ عِلمُک، وأن یعظُمَ حِلمُک، وأن تُباهِی النّاسَ بِعِبادَةِ رَبِّک؛ فَإِن أحسَنتَ حَمِدتَ اللَّهَ، وإن أسَأتَ استَغفَرتَ اللَّهَ (نهج البلاغة، حکمت ۹۴؛ تنبیه الخواطر، ج۱، ص۲۴؛ حلیة الأولیاء، ج۱، ص۷۵؛ کنز العمّال، ج۱۶، ص۲۰۸، ح۴۴۲۳۳).
2.. روایات این بحث، از کتاب خیر و برکت از نگاه قرآن و حدیث، محمّد محمّدی ری‌شهری، گرفته شده است.
3.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: مَن اُعطِی لِساناً ذاکراً فَقَد اُعطِی خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَة (الکافی، ج۲، ص۴۹۹، ح۱).
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: «لا حَولَ ولا قُوَّة إلّا بِاللّهِ» کنزٌ مِن کنوزِ الجَنَّة، مَن قالَها نَظَرَ اللّهُ عَلَیهِ، ومَن نَظَرَ اللّهُ إلَیهِ أعطاهُ اللّهُ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَة (معجم السفر، ص۱۸۴، ح۵۸۷؛ الفردوس، ج۵، ص۱۰، ح۷۲۸۵).
امام زین العابدین علیه السلام: قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله: «ألا اُخبِرُکم بِما یکونُ بِهِ خَیرُ الدُّنیا وَالآخِرَة؟ وإذا کرِبتُم واُغمِمتُم دَعَوتُمُ اللّهَ بِهِ فَفَرَّجَ عَنکم؟». قالوا: بَلى یا رَسولَ اللّه ِ. قالَ: «قولوا: ”لا إلهَ إلّا اللّهُ رَبُّنا لا نُشرِک بِهِ شَیئا"، ثُمَّ ادعوا بِما بَدا لَکم» (المحاسن، ج۱، ص۱۰۰، ح۷۱؛ الدعوات، ص۵۶، ح۱۴۳).
4.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: أربَعٌ مَن اُعطِیهُنَّ اُعطِی خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَة: قَلباً شاکراً، ولِساناً ذاکراً، وبَدَنَاً عَلَى البَلاءِ ←→ صابِراً، وزَوجَة لا تَبغیهِ خَوناً فی نَفسِها ولا مالِهِ (المعجم الکبیر، ج۱۱، ص۱۰۹، ح۱۱۲۷۵؛ تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۹۰؛ مشکاة الأنوار، ص۴۸۱، ح۱۶۰۰).
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: قالَ اللّهُ عزّ و جلّ: إذا أرَدتُ أن أجمَعَ لِلمُسلِمِ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَة جَعَلتُ لَهُ قَلباً خاشِعاً، ولِساناً ذاکراً، وجَسَداً عَلَى البَلاءِ صابِراً، وزَوجَة مُؤمِنَة تَسُرُّهُ إذا نَظَرَ إلَیها، وتَحفَظُهُ إذا غابَ عَنها فی نَفسِها ومالِهِ (الکافی، ج۵، ص۳۲۷، ح۲).
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: خَصلَتانِ مَن رُزِقَهُما قَد اُعطِی خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَة: مَن إذَا ابتُلِی صَبَرَ، وإذا اُعطِی شَکرَ (تنبیه الخواطر، ج۲، ص۲۴۷).
امام علی علیه السلام: الخَیرُ الَّذی لا شَرَّ فیهِ: الشُّکرُ مَعَ النِّعمَة، وَالصَّبرُ عَلَى النّازِلَة (تحف العقول، ص۲۳۴).
