۳. «رضامندی» شرط تحقّق «خیر مقدّر»

هر چند تقدیر الهی، بر خیرْ استوار است، با این حال، نتیجه‌بخش بودن آن به این است که خودِ بشر، از قضای الهی راضی باشد. این نیز یکی دیگر از قوانین حاکم بر زندگی است. بنا بر این، خیر بودن تقدیر الهی، دلیل و توجیه کننده رضامندیِ انسان است و رضامندی انسان، کلید ثمربخشیِ تقدیرات الهی در زندگی انسان است. امام صادقعلیه السلام تصریح می‏کند که خداوند، حکمی ننمود که خشنودیِ مؤمن را در پی داشته باشد، جز این که خیر او را در آن قرار داد.^۱ پیامبر خداصلی الله علیه و آله با توضیح بیشتری در این باره می‏فرماید که خدای تعالی، بنده را با روزی دادن آزمایش می‏کند تا درنگرد که وی چگونه عمل می‏کند. اگر بنده از آن روزی خشنود باشد، روزی‏اش برکت می‏یابد و اگر خشنود نباشد، روزی‏اش بی‌برکت می‏گردد.^۲ در برخی دیگر از روایات، این قاعده در مورد بعضی از موقعیت‏ها بیان شده است. در حدیثی، پیامبر خداصلی الله علیه و آله از قول خداوند متعال نقل می‏کند که «اگر از بنده مؤمن خویش حیا نمی‏ورزیدم، برایش [حتّی] زیرجامه‏ای نمی‏نهادم که خود را با آن بپوشاند؛ و چون ایمانش را کمال بخشم، به کم‏توانی و اندکیِ روزی مبتلایش می‏سازم؛ اگر بیتابی کند، دیگر بار مبتلایش می‏سازم؛ و اگر صبر پیشه کند، با او بر فرشتگان مباهات می‏ورزم».^۳

پیامبر خداصلی الله علیه و آله از وضع مؤمن، اظهار شگفتی کرده و در توضیح آن فرموده است که همه کارهای او خیر است و این، برای کسی جز مؤمن نیست. اگر ناز و نعمت نصیبش گردد،

1.. ما قَضَی اللّهُ لِمُؤمِنٍ قَضاءً فَرَضِی بِهِ، إلّا جَعَلَ اللّهُ لَهُ الخِیرَةَ فیما یقضی (التمحیص، ص۵۹، ح۱۲۳؛ مشکاة الأنوار، ص۷۳، ح۱۳۵؛ بحار الأنوار، ج۷۱، ص۱۵۲، ح۵۸).

2.. إنَّ اللّهَ تَعالی لَیبتَلِی العَبدَ بِالرِّزقِ لِینظُرَ کیفَ یعمَلُ؛ فَإِن رَضِی بورِک لَهُ، وإن لَم یرضَ لَم یبارَک لَهُ (حلیة الأولیاء، ج۲، ص۲۱۳؛ کنز العمّال، ج۳، ص۳۹۶، ح۷۱۲۱).
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ ـ تَبارَک وتَعالى ـ یبتَلی عَبدَهُ بِما أعطاهُ، فَمَن رَضِی بِما قَسَمَ اللّهُ عزّ و جلّ لَهُ بارَک اللّهُ لَهُ فیهِ ووَسَّعَهُ، ومَن لَم یرضَ لَم یبارِک لَهُ (مسند ابن حنبل، ج۷، ص۲۸۲، ح۲۰۳۰۱؛ شعب الأیمان، ج۷، ص۱۲۵، ح۹۷۲۵). نیز، ر.ک: شرح نهج البلاغة،‏ ابن ابی الحدید، ج۱۸، ص۳۱۸؛ کنز العمّال، ج۱۱، ص۱۰۰، ح۳۰۷۹۳.

3.. قالَ اللّهُ عزّ و جلّ: لَولا أنّی أستَحیی مِن عَبدِی المُؤمِنِ، ما تَرَکتُ عَلَیهِ خِرقَةً یتَواری بِها، وإذا أکمَلتُ لَهُ الإِیمانَ ابتَلَیتُهُ بِضَعفٍ فی قُوَّتِهِ، وقِلَّةٍ فی رِزقِهِ، فَإِن هُوَ جَزِعَ أعَدتُ عَلَیهِ، وإن صَبَرَ باهَیتُ بِهِ مَلائِکتی (الأمالی، طوسی، ص۳۰۶، ح۶۱۳؛ المؤمن، ص۴۵، ح۶۱؛ بحار الأنوار، ج۷۲، ص۵۰، ح۶۱).

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

318

دو. خرسندی؛ یعنی خوشحال بودن یا دست کم ناخرسند نبودن. فرد راضی نسبت به موضوع رضایت، جَزَع و حُزن ندارد؛ بلکه در درون نسبت به آن سرور و طیب خاطر دارد و آرام است.

۲. «خیر»، پایه نظری رضامندی

در بحث رضامندی، سؤال اساسی این است که اساساً پایه نظری رضامندی از دیدگاه اسلام چیست؟ و چه چیزی موجب احساس رضامندی می‏شود؟ این از مسائل بنیادین در مطالعات اسلامی است.

بررسی‏ها نشان می‏دهند که «خیر»، پایه نظری رضامندی اسلامی است؛ یعنی مبتنی بودن زندگی بر خیر واقعی، عامل اساسی رضامندی است. این نتیجه‌گیری، از متونی که در باره تقدیر الهی وارد شده است، به دست می‏آید و سپس می‏توان آن را به حوزه‏های زندگی (معیشت، روابط و نظام سیاسی) نیز تسرّی داد. بر اساس این متون، «خیرباوری»، پایه نظریِ رضامندی اسلامی است؛ یعنی باور به خیر بودن تقدیرهای خداوند متعال، عامل اساسی رضامندی است. این بدان معناست که «خیر»، رضایت‏آور و «شر»، نارضایتی‏آور است. اگر انسان، چیزی را شر بداند، از آن ناراضی می‏شود و اگر خیر بداند، از آن راضی.

این قاعده، در حوزه‏های سه‏گانه زندگی جریان پیدا می‏کند؛ بدین معنا که به طور کلّی، خیر بودن، رضایت می‏آورد، چه در حوزه معیشت باشد، چه در حوزه روابط اجتماعی و نظام سیاسی. بنا بر این آنچه مهم است این که خیر بودن، مایه رضامندی است؛ حال این، یا در کلان تقدیر الهی است و یا در حوزه معیشت، روابط و سیاست. در حوزه تقدیر الهی، آنچه مهم است این که ما باید به خیر بودن آن باور داشته باشیم و آن را بپذیریم؛ امّا وقتی بحث به حوزه‏های زندگی کشیده می‏شود، در آن جا گذشته از تقدیر، نقش فرد در تأمین خیر نیز مطرح می‏گردد؛ بدین معنا که وی باید برای ساخت زندگی خوب، در طول خواست خداوند متعال، تلاش نماید. در این صورت (تقدیر خوب + ساخت خوب) زندگی خوب، محقّق می‏شود که در این جا فرد باید آن را به خوبی بشناسد و باور پیدا کند تا به رضامندی دست یابد. به دیگر بیان، در بخش تقدیر، باید باور به خیر بودن تقدیر داشته باشیم؛ امّا در بخش ابعاد زندگی، باید زندگی خوب را به وجود بیاوریم. این چیزی است که از آن به عنوان «خیرآوری» یاد می‏کنیم و بدان معناست که باید برای ساخت یک زندگی خوب تلاش کنیم.

نام منبع :

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

سایر پدیدآورندگان :

عبّاس پسنديده

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1395

نوبت چاپ :

سوم

کتاب الگوی اسلامی شادکامی، در مدت زمان کوتاه، موفقیت‏ هایی را با عناوین؛ اثر شایسته تقدیر کتاب سال حوزه (۱۳۹۳)، اثر شایسته تقدیر کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۳) و نیز رتبه نخست جشنواره علامه طباطبایی مخصوص علوم انسانی اسلامی (۱۳۹۴) را کسب کرد.
آنچه که مهم به نظر می رسد اینست که همه فعالیت ‏های علمی می ‏تواند سیر صعودی و تکاملی داشته باشد. کتاب الگوی اسلامی شادکامی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و مولف محترم را بر آن داشت تا بعد از انتشار، اقدام به اصلاح و تکمیل کتاب نماید.
لازم به ذکر است ویراست دوم، متضاد با ویراست نخست نیست بلکه کامل‏تر از آن است. تغییراتی علمی که در ویراست دوم به لحاظ ساختاری و نوشتاری به وجود آمد به شرح ذیل می باشد:
الف) تغییرات ساختاری
۱) یکی از تغییرات عمدۀ نظری مربوط به «ساختار شادکامی» است. ساختار شادکامی، دو مؤلّفه دارد: رضامندی و نشاط. رضامندی در ویراست نخست، فقط یک حوزه داشت و آن، تقدیرهای خداوند متعال بود (رضایت از تقدیر).
بررسی‏ های بیشتر نشان داد که علاوه بر تقدیرها، زندگی ابعادی دارد که رضامندی در آنها نیز مطرح است. از این رو، حوزه ‏های سه‏ گانۀ زندگی یعنی معیشت، روابط اجتماعی و نظام سیاسی نیز به آن اضافه شدند که فصل‏ های رضایت اقتصادی، رضایت اجتماعی و رضایت سیاسی را به وجود آوردند.
علاوه بر این، تقسیمات مربوط به انواع تقدیرهای خداوند متعال نیز تغییر کرد. در ویراست نخست، تقدیرهای خداوند در مرحله اوّل به دو قسم «تکوینی و تشریعی» و سپس تقدیر تکوینی به «خوشایند و ناخوشایند» و تقدیر تشریعی به «طاعت و معصیت» تقسیم شده بودند. بررسی‏ های بیشتر نشان داد که طاعت و معصیت را می‏ توان در عنوان «تکلیف» تجمیع کرد و از آن‌ جا که تکلیف نیز سخت و دشوار است، آن را در ناخوشایندها قرار داد. از این رو، در این ویراست، نخست تقدیرهای خداوند متعال به دو قسم «خوشایند و ناخوشایند» و سپس تقدیرهای ناخوشایند به دو قسم «تکالیف و بلاها» تقسیم می‏ شوند.
۲) تغییر نظری دوم، مربوط به «پایۀ نظری رضامندی» است. در ویراست نخست، از «خیرباوری» به عنوان اساس رضامندی یاد شده بود. این، هر چند غلط نیست، ولی فقط مخصوص تقدیرهای خداوند متعال است. با اضافه شدن حوزه ‏های زندگی، مشخص شد که پایۀ نظری رضامندی، «خیر» (یا زندگی خوب) است که بخشی از آن، باور به خیر بودن تقدیرهای خداوند متعال است که از آن به «خیرباوری» یاد می‏ کنیم و بخش دیگر آن، تلاش برای تحقق زندگی خوب در ابعاد سه‏ گانۀ آن است که از آن به «خیرآوری» یاد می‏ کنیم.
۳) تغییر سوم مربوط به تجمیع بحث «وجه خیر بودنِ تقدیر» در یک جاست. در ویراست نخست، این بحث به تناسب، در سه جا پخش شده بود: بحث بلاها، بحث نعمت‏ها و بحث تکلیف‏ ها؛ امّا در این ویراست، همۀ آنها در فصل تقدیر خوب و رضایت از تقدیر الهی جمع شدند تا بهتر قابل فهم باشند.
۴) تغییر نظری سوم، مربوط به اضافه شدن مباحثی مانند: «مکانیزم تأثیر خیر بر شادکامی»، «مکانیزم تأثیر سرور بر شادکامی»، «مکانیزم تأثیر شکر بر رضامندی» و «مکانیزم تأثیر صبر بر رضامندی» «تعریف رضامندی»، «تعریف شکر» و «تعریف صبر» است.
۵) تغییر نظری چهارم، مربوط به فصل «شادکامی در روان‌شناسی مثبت‌گرا» است که به معرفی و نقد نظریه‌های شادکامی می‏پردازد. در این ویراست، اوّلاً به تناسب تغییر چارچوب نظری، نقدها نیز تغییراتی کردند و ثانیاً نظریۀ جدید سلیگمن نیز اضافه و بررسی شد.
۶) به لحاظ ساختاری نیز این ویراست، تغییراتی کرده است. یکی این که فصل الگوی اسلامی شادکامی که در ویراست نخست به جمع ‏بندی مطالب و معرفی الگو در یک نگاه در فصل یازدهم می‏ پرداخت، در این ویراست به فصل دوم منتقل شد تا پیش از هر بحثی، نخست یک معرفی اجمالی از الگو ارائه شود و سپس مباحث آن شروع گردد.
دیگری این که کل مطالب به دو بخش «مباحث نظری شادکامی» و «عوامل شادکامی» تقسیم شد و فصول مربوط به چارچوب نظری در بخش نخست و فصول مربوط به عوامل تحقق‌بخش در بخش دوم، ساماندهی شدند.
سوم این که به تناسب تغییر مبنای نظری رضامندی، سه فصل با عنوان‌های «رضایت اقتصادی»، «رضایت اجتماعی» و «رضایت سیاسی» اضافه شدند.
چهارم این که فصل مبانی خداشناختی، انسان‌شناختی و دین‌شناختی شادکامی که در ویراست نخست در یک فصل و جدا از دیگر مباحث نظری شادکامی آمده بودند، در این ویراست در فصل پایۀ نظری شادکامی و در کنار دیگر مباحث نظری شادکامی قرار گرفت تا مکمل یکدیگر باشند.
ب) تغییرات نوشتاری
به لحاظ نوشتاری نیز تا حد امکان سعی شد که مطالب، خلاصه شده و از نقل مستقیم آیات و روایات خودداری گردد و به پاورقی منتقل شوند تا حجم اثر، کمتر و مطالعه آن راحت‌تر گردد. با وجود افزایش چند فصل، تقریباً حجم کتاب تغییری نکرده است

نتیجه جستجو برای « »