297
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

(خصوصاً نوع غربی آن!) دانسته شده و مخالف اصول مدنیّت قلمداد می‌شود؛ زیرا این کار مساوی است با «محدود ساختن آزادی بشر» و «سلب حقّ قانون‌گزاری از مردم».

در پاسخ به شبهاتی از این دست باید گفت: با توجّه به نقش ویژه‌ای که قانون در سرنوشت انسان بازی می‌کند، لازم است که در تدوین آن، بیشترین دقّت و احتیاط را انجام داد تا کوچک‌ترین نقصی در قانون راه پیدا نکند؛ چرا که نقص‌های اندکِ قانون، خطرات و خسارات بزرگی را متوجّه ملّت‌ها خواهد کرد. بر همین اساس، «منشأ قانون» یا «قانون‌گزار» اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. میزان کمال قانون، به کمال قانون‌گزار بستگی دارد. به هر اندازه که قانون‌گزار، متعالی و بدون عیب و نقص باشد، قانون وضع‌شده توسط او نیز تکامل‌یافته و بی‌نقص خواهد بود؛ چرا که «از کوزه برون همان تراود که در اوست». پس مطمئن‌ترین منبع برای قانون‌گزاری، خداوند متعال است که از هر عیب و نقصی پیراسته است و به همه حقایق آگاه است، نه بشری که انجام دادن هر گونه خطا و اشتباه از او ممکن است و آگاهی محدود و ناقصی دارد!

هماهنگی با مصالح و منافع بشر

قانونی ارزش دارد که «مصلحت» بشر را در نظر بگیرد، نه «خواست» او را. چه بسا مصلحت و خواست بشر، رو در روی هم قرار می‌گیرند و در این جا اگر مبنای ما خواست بشر باشد، مصلحت او را به پای لذّت امروزش فدا کرده‏ایم؛ امّا اگر مبنای قانون مصلحت بشر باشد، سرنوشت او به خطر نمی‌افتد هر چند شاید لذّت امروز او فانی شود.۱ پس قانون باید بر اساس «مصلحت» تدوین شود، نه «لذّت و شهوت»، و تدوین بر اساس مصلحت، تنها از عهده «تدوینگرِ مصلحت‌شناس» برمی‌آید و این شخص کسی جز خداوند متعال نیست. حلال و حرام خداوند، پیرو مصالح و مفاسد بشر است. خداوندی که بشر را آفریده، از صلاح و فساد او به خوبی آگاه است و بر همین اساس، حلال و حرام خود را تنظیم کرده است.۲ قوانین الهی بر اساس مصالح و مفاسد واقعیِ بشر تنظیم می‌شوند نه سلیقه‌ها و

1.. (وَعَسَىٰ أَن تَكْرَهُوا شَيْـٔا وَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَعَسَىٰ أَن تُحِبُّوا شَيْـٔا وَهُوَ شَرٌّ لَّكُمْ وَٱللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ) (سورۀ بقره، آیۀ ۲۱۶).

2.. امام باقر علیه السلام: ان اللّه تبارک وتعالی لم یحرم ذلک علی عباده وأحل لهم ما سوی ذلک من رغبة فیما أحل لهم ولا زهد فیما حرّمه علیهم ولکنه تعالی خلق الخلق فعلم ما یقوم به ابدانهم وما یصلحهم وأحلّه لهم وأباحه وعلم ما یضرّهم فنهاهم عنه وحرّمه علیهم (علل الشرائع، ج۲، ص۴۸۴).


الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
296

مى‏رسد و دستیاران در برآوردنِ آنها ناتوان‌اند را شخصاً خود پیگیری می‌کند؛ بهترین افراد را به کار گمارد و از مقام دادن به تشنگان قدرت خودداری کند؛ در برخورد با مردم باید دادگر و نیکوکار باشد؛ با همه مردم مهربان باشد و با آنان ارتباط مستقیم داشته باشد؛ محرومان را بر دیگران مقدّم بدارد و به نیازمندان، زمان ویژه‌ای را اختصاص دهد؛ خیرخواه مردم باشد؛ از فریب و خیانت خودداری کند؛ بدهی تنگ‌دستان را بپردازد؛ در مبارزه با فساد و اجرای قانون باید نخست به توسعه دانش و فرهنگ اقدام کند و سپس با روحیه استکباری و انحصارطلبی مبارزه کند؛ با مفسدان برخورد و به امور زندانیان رسیدگی کند؛ خود را در سطح ضعیف‏ترین مردم قرار دهد و در هزینه کردن از بیت المال، صرفه‏جویی کند.۱

۲. ویژگی‏های حکومت خوب

این ویژگی‏ها در سه بخش قابل بررسی‌اند. برخی از آنها به حوزه «قانون» و ویژگی‌های آن مربوط‌اند، برخی دیگر به حوزه «مجریان» و ویژگی‌های آنان، و دسته سوم به «مردم» و جایگاه آنها.

الف ـ قانون خوب

از دیدگاه اسلام، قانون، یکی از عوامل مهم در حکومت خوب به شمار می‏رود. نادیده گرفتن این اصل، موجب نارسایی در تنظیم حقوق مردم و تأمین آن از جانب حکومت و صاحبان قدرت خواهد شد و کوتاهی در این امر و غفلت از آن، خسارت‌های فراوانی را در پی خواهد داشت که جبران آنها مستلزم پرداخت هزینه‏های سنگین معنوی و مادی است و چه بسیارند زیان‌هایی که هرگز قابل جبران نیستند. یکی از عوامل بحران‌زای غرب در عصر هرج و مرج و دیکتاتوری را باید غفلت از این اصل دانست. بر همین اساس در نظام اسلامی به «قانون» و «منشأ قانون» و ویژگی‌های آن، توجّه ویژه‌ای شده است. لذا منشأ قانون، «خداوند» است و قانون خدا، هم «ثابت» است و هم «مبنا»ی همه امور دیگر. در اندیشه غربی، این قانون و این سیستم قانون‌گزاری، نوعی توهین به بشریّتِ رشدیافته امروزی

1.. ر.ک: دانش‌نامۀ قرآن و حدیث، ج۶، ص۴۳۵ ـ ۴۹۱.

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 63938
صفحه از 839
پرینت  ارسال به