بیشتر این ویژگیها به روابط اجتماعی مربوط‌اند و به همین جهت، آن را انتخاب کردیم. این بخش حدیث نشان میدهد که ایمان، غیر از عقل است و فرد مؤمن باید ویژگیهایی داشته باشد تا عاقل شمرده شود. یکی «امید به خیر است» (الخَیرُ مِنهُ مَأمولٌ)؛ یعنی این که مردم به خیر او امید داشته باشند. این همان احسان است که پیش‌تر گذشت و موجب محبّت میشود. دیگری «ایمنی از شر» است (وَالشَّرُّ مِنهُ مَأمونٌ)؛ یعنی این که مردم از شرّ او در امان باشند. خودداری از شر، یکی از ویژگیهای اساسی مسلمان است.۱ این کار، موجب پیشگیری از نفرت و دشمنی میشود.
سومی «فراوان شمردن خوبیِ دیگران» است (یَستَکثِرُ قَلیلَ الخَیرِ مِن غَیرِهِ)؛ یعنی اوّلاً خیر و خوبی دیگران را میبیند، و ثانیاً آن را فراوان میشمرد. این کار، موجب تشکّر از دیگران و افزایش رضامندی میشود. چهارمی «کوچکشماری خوبیِ خود» است (ویَستَقِلُّ کَثیرَ الخَیرِ مِن نَفسِهِ). این کار، انتظار پاداش و زمینه منّتگذاری و برتری‌جویی را از بین میبرد و از آسیب دیدن رابطه، پیشگیری میکند. پنج مورد بعدی، به امور دیگر مربوط است.
امّا دهمین مورد، «مقایسه در روابط اجتماعی» است. این مقایسه، دارای دو راهبرد است: راهبرد «من بهتر از او هستم» و راهبرد «او بهتر از من است». ارزیابی افراد، ممکن است با یکی از این دو راهبرد صورت گیرد. راهبرد اوّل، راهبرد «شیطان» است. وقتی از شیطان سؤال شد که: چرا بر آدم سجده نکردی؟ گفت: «من از او بهترم».۲ امّا راهبرد دوم، راهبرد «دین» است. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در این باره میفرماید: «لا یَری أحَداً إلّا قالَ: هُوَ خَیرٌ مِنّی وَاتَّقی». انس بن مالک ـ که خادم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بوده، ـ میگوید: در سفارش‌هایی که پیامبر صلی الله علیه و آله برای من داشتند فرمود: «فرزندم! هر گاه از خانه خارج شدی، چشم بر هیچ یک از اهل قبله مینداز، مگر اینکه بپنداری او بر تو برتری دارد».۳ این، نشانه ادب اسلامی است.
وقتی از امام حسین علیه السلام پرسیدند: ادب چیست؟ فرمود: «ادب، این است که از خانه که
