دعا نیز یکی از اموری است که ممکن است به جای تلاش بنشیند. پیش از این، از دعا و درخواست از خدا به عنوان یکی از عوامل رضامندی یاد کردیم؛ امّا این به معنای نفی کار و تلاش نیست. به همین جهت، معصومانعلیهم السلام در کنار توکّل و اعتماد به خدا، مردم را به تلاش نیز دعوت میکردند و اشتباهات آنان در این زمینه را تصحیح مینمودند. روزی علاء بن کامل، خدمت امام صادقعلیه السلام میرسد و رو به روی ایشان مینشیند و میگوید: دعا کن که خدا روزیِ خوبی به من بدهد. امامعلیه السلام به وی فرمود:
۰.لا أدعو لَک! اُطلُب کما أمَرَک اللَّهُ عَزَّوجَلَّ.۱
۰.برای تو دعا نمیکنم؛ روزی را طلب کن، همان گونه که خداوند عزّ و جلّ، تو را به آن فرمان داده است.
در قرآن کریم، خداوند به مسلمانان دستور میدهد که پس از نماز، به کسب روزی بپردازند۲ و کسانی را که چنین میکنند، میستاید۳ و میفرماید: (خداوند دریاها را مسخّر شما قرار داد، تا کشتیها را روی آن حرکت دهید و کسب روزی کنید).۴ بنا بر این، تلاش برای کسب روزی، هیچ منافاتی با دینداری، توکّل، تقوا و دعا ندارد. نکته مهم، این که در کسب روزی نیز باید «کفاف» را مورد توجّه قرار داد و به دنبال روزیِ کافی بود، نه روزیِ فراوان. لقمان حکیم از فرزندش میخواهد که نه چنان دست از کسب روزی بردارد که نیاز خود را برنیاوَرَد و سربار دیگران شود و نه چنان به کسب روزی روی آوَرَد که آخرتش را برباد دهد.۵
۲. امنیت خوب
بستر لازم برای لذّت بردن از زندگی، وجود «امنیت» است. بدون امنیت، زندگی، جلوهای
1.. همان، ص۷۸، ح۳.
2.. (فَإِذَا قُضِیتِ الصَّلَوة فَانتَشِرُواْ فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُواْ مِن فَضْلِ اللّه) (سورۀ جمعه، آیۀ ۱۰).
3.. (وَ ءَاخَرُونَ یضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یبْتَغُونَ مِن فَضْلِ اللّه) (سورۀ مزمّل، آیۀ ۲۰).
4.. (اللّه الَّذِی سَخَّرَ لَکمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِی الْفُلْک فِیهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُواْ مِن فَضْلِهِ) (سورۀ جاثیه، آیۀ ۱۲).
5.. تنبیه الخواطر از لقمان ـ خطاب به پسرش ـ : یا بُنَی لا تَدخُل فِی الدُّنیا دُخولاً یضُرُّ بِآخِرَتِک، ولا تَترُکها تَرکا تَکونُ کَلاًّ عَلَى النّاسِ (تنبیه الخواطر، ج۱، ص۷۹).
امام صادق علیه السلام: لقمان به پسرش فرمود: خُذ مِنَ الدُّنیا بَلاغا، ولا تَرفُضها فَتَکونَ عِیالاً عَلَى النّاسِ، ولا تَدخُل فیها دُخولاً یضُرُّ بِآخِرَتِک (تفسیر القمّی، ج۲، ص۱۶۴).
