193
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

یکی از اصحاب امام صادق‏علیه السلام پیش آمد که: آیا آنچه به امیر مؤمنان علی‏علیه السلام و بعد از ایشان به فرزندانشان رسید، به خاطر اعمال خودشان بود، در حالی که آنان اهل بیت عصمت و طهارت‏‏اند؟ امامعلیه السلام در پاسخ وی فرمود:

۰.إنَّ رَسولَ اللّهِ‏صلی الله علیه و آله کانَ یتوبُ إلَی اللّهِ عزّ و جلّ ویستَغفِرُهُ فی کلِّ یومٍ ولَیلةٍ مِئَةَ مَرَّةٍ مِن غَیرِ ذَنبٍ. إنَّ اللّهَ عزّ و جلّ یخُصُّ أولِیاءَهُ بِالمَصائِبِ لِیأجُرَهُم مِن غَیرِ ذَنبٍ.۱

۰.همانا پیامبر خداصلی الله علیه و آله همواره توبه می‏کرد و در هر شبانه‏روز، صدبار استغفار می‏کرد، بدون‏ این که گناهی داشته باشد. همانا خداوند عزّ و جلّ بلا را به اولیای خود اختصاص می‏دهد، بدون‏ این که گناهی داشته باشند، تا به آنان پاداش دهد!

این جا صحبت از گناه نیست؛ بحث در این است که برخی از مقام‏های بهشت، جز از این طریق، به دست نمی‏آیند.۲ روزی پیامبرصلی الله علیه و آله به شدّت بیمار شد به گونه‏ای که از شدّت درد، به خود می‏پیچید و می‏نالید. عایشه ـ‏ که از این وضع، در شگفت شده بود ـ‏ گفت: «اگر بعضی از ما این کار را می‏کرد، به او خرده می‏گرفتی؟». پیامبرصلی الله علیه و آله به او فرمود:

۰.إنَّ الصّالِحینَ یشَدَّدُ عَلَیهِم وإنَّهُ لا یصیبُ مُؤمِناً نَکبَةٌ مِن شَوکةٍ فَما فَوقَ ذلِک إلّا حَطَّت بِهِ عَنهُ خَطیئَةً ورَفَعَ بِها دَرَجَةً.۳

۰.همانا بر صالحان، سخت گرفته می‏شود. به تحقیق، رنجی به مؤمن نمی‏رسد، از یک تیغ باشد تا بالاتر از آن، مگر آن‏که خطایی را از او پاک می‏کند و او را به درجه‏ای بالاتر می‏بَرَد.

روزی پیامبرصلی الله علیه و آله در جمع عدّه‏ای از اصحاب خود نشسته بود که سؤالی را طرح کرد و فرمود: «چه کسی دوست دارد که همواره سالم باشد و بیمار نگردد؟». همه گفتند: «ما، ای پیامبر خدا!». آثار ناراحتی در چهره پیامبرصلی الله علیه و آله آشکار شد و فرمود: «آیا دوست دارید مثل اُلاغ چموش، خوش‏گذران باشید؟!». گفتند: «ای پیامبر خدا! نه». پیامبرصلی الله علیه و آله فرمود: «آیا دوست ندارید که از اصحاب بلا و اصحاب کفّاره‏دهنده باشید؟». گفتند: «بله، ای پیامبر خدا!». سپس ایشان چنین ادامه داد:

1.. الکافی، ج‏۲، ص‏۴۵۰، ح‏۲؛ معانی الأخبار، ص‏۳۸۴، ح‏۱۵؛ تفسیر القمّی، ج‏۲، ص‏۲۷۷.

2.. پیامبر صلی الله علیه و آله در این باره تصریح می‏فرماید: إنَّ البَلاءَ لِلظّالِمِ أدَباً ولِلمُؤمِنِ امتِحاناً ولِلأنبِیاءِ دَرَجَةً ولِلأولِیاءِ کرامَةً (جامع الأخبار، ص‏۱۳).

3.. مسند ابن حنبل، ج‏۶، ص‏۱۶۰. نیز، ر.ک: المستدرک علی الصحیحین، ج‏۱، ص۴۹۶، ح‏۱۲۷۸.


الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
192

این جمله کوتاه، خلاصه کرده است:

۰.للَّهِ‏ فِی السَّرّاءِ نِعمَةُ التَّفَضُّلِ وفِی الضَّرّاءِ نِعمَةُ التَّطَهُّرِ.۱

۰.خداوند در خوشی‏ها، نعمتِ تفضّل دارد و در سختی‏ها، نعمتِ پاک کردن.

در این روایت، به زیبایی از بلا به عنوان یک «نعمت» یاد شده است؛ نعمت پاک شدن گناهان. از این ‏رو، بلایا، موضع شکایت و ناله نیستند؛ بلکه موضع حمد و ستایش‏ اند.۲

جالب این که در برخی روایات، از این مطلب (بلا برای تطهیر) به عنوان «خیر» یاد شده است که در این صورت، کاملاً با آنچه در معنای سعادت گفته شد و همچنین با عامل مشترک رضامندی در تکوین و تشریع ـ‏ که خیر بودن قضای الهی باشد ـ ‏،‏ کاملاً هماهنگ است.۳

بنا بر این، گرفتاری‏ها نشانه خواری و پشت کردن خدا به انسان نیست؛ بلکه به عکس، نشانه علاقه و محبّت خدا به انسان است. آنچه آزاردهنده است، همین است که انسان، بلا را نشانه خواری و اهانت بداند؛ امّا اگر به فواید آن پی بَرَد و بداند که نشانه کرامت است نه اهانت، آرام می‏گیرد. آنچه بلاها را تحمّل‏ناپذیر می‏سازد، همین تصوّرات حاشیه‏ای است، وگرنه، اصل مصیبت، تحمّل‏پذیر است.

پنج. ترفیع درجه‏

فایده دیگر تحمّل سختی‏ها، ترفیع درجه است. همیشه بلاها به معنای گنهکار بودن فرد نیست. گاهی خداوند برای‏ این که درجه کسی را بالاتر ببرد، او را مبتلا می‏سازد. این جاست که راز ابتلای انبیا و اولیای الهی به سختی‏ها مشخّص می‏شود. بلاها برای آنان که از مقام عصمتْ برخوردارند، پاک‏کننده نیست؛ ترفیع‏دهنده است. از سویی در قرآن کریم، آیه‏ای هست که می‏گوید هر بلایی که به انسان‏ها برسد، نتیجه کردار آنان است۴ و از سوی دیگر، اهل بیت علیهم السلام ـ‏ که معصوم هم بوده‏اند ـ‏،‏ بلاها و مصیبت‏های فراوانی دیدند. این سؤال، برای

1.. تحف العقول، ص‏۳۶۱. نیز، ر.ک: غرر الحکم، ح‏۱۷۲۰.

2.. امام علی علیه السلام به همین جهت، خداوند را می‏ستاید و می‏فرماید: الحَمدُ للهِ الَّذی جَعَلَ تَمحیصَ ذُنوبِ شیعَتِنا فِی الدُّنیا بِمِحنَتِهِم لِتَسلَمَ بِها طاعاتُهُم ویستَحِقّوا عَلَیها ثَوابَها (التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری، ص‏۲۲).

3.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می‏فرماید: إذا أرادَ اللّهُ بِعَبدِهِ الخَیرَ عَجَّلَ لَهُ العُقوبَةَ فِی الدُّنیا، وإذا أرادَ اللّهُ بِعَبدِهِ الشَّرَّ أمسَک عَنهُ بِذَنبِهِ حَتّی یوافِی بِهِ یومَ القِیامَةِ (سنن الترمذی، ج۴، ص۶۰۱، ح۲۳۹۶).

4.. (وَ مَآ أَصَبَکم مِّن مُّصِیبَة فَبِمَا کسَبَتْ أَیدِیکمْ) (سورۀ شورا، آیۀ۳۰).

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64553
صفحه از 839
پرینت  ارسال به