پیامبر خداصلی الله علیه و آله از قول خداوند متعال نقل میکند که: «اگر از بنده مؤمن خویش حیا نمیکردم، به او حتی زیرجامهای نمیدادم که خود را با آن بپوشاند. و چون ایمانش را کمال ببخشم، به کمتوانی و کمیِ روزی مبتلایش میسازم؛ اگر بیتابی کند، بار دیگر مبتلایش میسازم و اگر صبر پیشه کند، با او بر فرشتگان مباهات میورزم».۱
فقر و دارایی، وسیلهای برای آشکار شدن ویژگیها و صفات نهفته انسان است.۲ امام علیعلیه السلام در بیان معنای آیه شریف (وَٱعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَأَوْلَادُکُمْ فِتْنَةٌ)۳ میفرماید: «معنای این سخن، آن است که خداوند، ایشان را به داراییها و فرزندان میآزماید تا آن کسی که به روزیِ او ناخرسند است و آن که بدان خشنود است، شناخته شود، هر چند که خدای سبحان به آنان آگاهتر از خودشان است؛ لیکن چنین میکند تا کردارهای شایسته پاداش و کیفر ظهور یابند؛ چرا که برخیشان فرزند پسر را میپسندند و از دختر بیزارند، و برخی مال بر مال نهادن را دوست میدارند و از آشفتهحالی کراهت دارند».۴
همچنین ایشان در بحث حکمت قبض و بسط روزی، به مسئله آشکار شدن صفات درونی توسط بلا میپردازد و میفرماید: «خداوند، روزیها را تقدیر فرموده و آنها را فراوان یا اندک و در تنگنا یا گشایش مقرّر فرموده است و در این رفتار، دادگری ورزیده تا هر که را بخواهد، با روزیِ آسان یا سختْ آزمایش فرماید و بدین گونه، شکر ورزیدن و صبر کردن را از توانگر و فقیر بیازماید. سپس همراه با گشایش روزی، ناگواریهای فقر را قرار داده و با سلامتش بلاهای بیماری را درآمیخته و با شادمانیهای سُرورش غمناکیهای اندوهش را همراه ساخته است. و سر رسیدن زندگیها را مقدّر فرموده و آنها را بلند یا کوتاه و پیش یا
1.. قالَ اللّهُ عزّ و جلّ: لَولا أنّی أستَحیی مِن عَبدِی المُؤمِنِ، ما تَرَکتُ عَلَیهِ خِرقَةً یتَواری بِها، وإذا أکمَلتُ لَهُ الإِیمانَ ابتَلَیتُهُ بِضَعفٍ فی قُوَّتِهِ، وقِلَّةٍ فی رِزقِهِ، فَإِن هُوَ جَزِعَ أعَدتُ عَلَیهِ، وإن صَبَرَ باهَیتُ بِهِ مَلائِکتی (الأمالی، طوسی، ص۳۰۶، ح۶۱۳؛ الزهد، حسین بن سعید، ص۴۵، ح۶۱). نیز، ر.ک: بحار الأنوار، ج۷۲، ص۵۰، ح۶۱.
2.. امام علی علیه السلام: المالُ یُبدی جَواهِرَ الرِّجالِ وخَلائِقَها (غرر الحکم، ح۱۱۵۵).
امام علی علیه السلام: الغِنى وَالفَقرُ یکشِفانِ جَواهِرَ الرِّجالِ وأوصافَها (همان، ح۱۱۵۴).
3.. سورۀ أنفال، آیۀ ۲۸.
4.. ومَعنی ذلِک أنَّهُ یختَبِرُهُم بِالأَموالِ وَالأَولادِ؛ لِیتَبَینَ السّاخِطَ لِرِزقِهِ، وَالرّاضِی بِقِسمِهِ، وإن کانَ سُبحانَهُ أعلَمَ بِهِم مِن أنفُسِهِم، ولکن لِتَظهَرَ الأَفعالُ الَّتی بِها یستَحَقُّ الثَّوابُ وَالعِقابُ؛ لِأَنَّ بَعضَهُم یحِبُّ الذُّکورَ ویکرَهُ الإِناثَ، وبَعضَهُم یحِبُّ تَثمیرَ المالِ ویکرَهُ انثِلامَ الحالِ (نهج البلاغة، حکمت ۹۳).
