الف ـ مهم‌ترین مبانی خداشناختی
بر اساس آنچه از متون دینی به دست میآید ـ که به تفصیل بیان خواهیم کرد ـ، شادکامی، پایه نظریِ بنیادینی دارد و آن، «توحید» است. اساساً بنیادیترین مسئله معرفتی در اسلام و همه ادیان الهی ـ که پایه همه معارف و مسائل بعدی است ـ ، توحید یا یگانگی خداست. بر اساس این اصل، اوّلاً همه هستی، آفریدگار و پروردگاری به نام خدا دارد؛ ثانیاً یکتا و یگانه است. در ادامه به بیان مهم‌ترین صفات مؤثّر در شادکامی میپردازیم.
یک. آفریدگار (خالق)
یکی از شاخههای توحید افعالی، توحید در آفرینش است. بر همین اساس، یکی از نامها و صفات خداوند متعال، «خالق» است. صفت «خالق (آفریدگار)»، اسم فاعل از مادّه «خلق» است و خلق، در اصل به معنای «اندازه کردن» و «ایجاد شیء بر پایه اندازه» به کار میرود.۱ در احادیث، مباحث بسیاری در باب آفرینش و مبادی و ویژگیهای ایجابی و سلبی آن، آمده است.۲
بر این اساس، هم در قرآن کریم و هم در روایات معصومان علیهم السلام تصریح شده است که آفریدگار همه چیز، خداوند متعال است۳ و به طور مشخّص در باره روزی نیز ـ که با بحث شادکامی ارتباط نزدیکی دارد ـ ، بر همین مطلب تأکید میکند.۴ آنچه مهم است این که
1.. المصباح المنیر، ص۱۸۰.
2.. احادیث بر آن اند که دانش و اندازهگیری و مشیت (خواست)، از مبادی خلقت اند و به معنای اصلی لغوی خلقت، اشاره دارند. از مهم‌ترین ویژگیهای آفرینش، نفی الگو و مادّۀ ازلی است؛ یعنی خداوند سبحان، اشیای جهان را بر پایۀ نمونههای دیرینه ایجاد نکرده است و فعل الهی، محکوم نمونهها و صورتهای دیرینۀ ثابت نیست. از سوی دیگر، خداوند متعال، جهان را از مادّه و ریشهای دیرینه و ناآفریده، نیافریده است. از همین رو، صورت و مادّۀ جهان، هر دو حادث و نوپدیدند. در این باره، ر.ک: دانشنامۀ عقاید اسلامی، ج۶، ص۳۴.
3.. (قُلِ اللّه خَالِقُ کلِّ شَىْ ءٍ وَ هُوَ الْوَ حِدُ الْقَهَّارُ) (سورۀ رعد، آیۀ ۱۶). نیز، ر.ک: سورۀ انعام، آیۀ ۱۰۲؛ سورۀ زمر، آیۀ ۶۲؛ سورۀ غافر، آیۀ ۶۲.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: سُبحانَک الَّذی لا إِلهَ غَیرُهُ... بَدیعُ السَّماواتِ وَالأَرضِ، المُبدِعُ غَیرَ المُبتَدِعِ، خالِقُ ما یرى وما لا یرى (العظمة، ص۵۳، ح۱۱۰؛ کنز العمّال، ج۱۰، ص۳۷۰، ح۲۹۸۴۹).
4.. (هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَیرُ اللّه یرْزُقُکم مِّنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ) (سورۀ فاطر، آیۀ ۳).
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: یا لا إِلهَ إلّا أَنتَ، لَیسَ خالِقاً ولا رازِقاً سِواک یا اللّه ُ، وأَسأَلُک بِاسمِک الظّاهِرِ فی کلِّ شَیءٍ بِالقُدرَة وَالکبرِیاءِ وَالبُرهانِ وَالسُّلطانِ یا اللّه (البلد الأمین، ص۴۱۵؛ بحار الأنوار، ج۹۳، ص۲۵۹، ح۱).
امام صادق علیه السلام: إِنَّ اللّهَ عزّ و جلّ خَلَقَ الخَلقَ لا شَریک لَهُ، لَهُ الخَلقُ وَالأَمرُ وَالدُّنیا وَالآخِرَة، وهُوَ رَبُّ کلِّ شَیءٍ وخالِقُهُ (مختصر بصائر الدرجات، ص۸۷؛ بصائر الدرجات، ص۵۳۵، ح۱).
