111
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

اساس آن، بلاها و تکالیف، او را بی‏تاب نکردند و نعمت‏ها نیز مورد توجه او قرار گرفتند، در مجموع، به احساس شادکامی کمک خواهد کرد.

نکته‏ای که باید بدان توجه کرد این که ما در این بحث، به دنبال اثبات این بودیم که خیر، رضایت‏آور است؛ ولی این خیر، صرفاً در تقدیر خیر و به دست خداوند متعال نیست؛ بلکه انسان نیز در ساختن آن نقش دارد ـ که در بحث عوامل بدان خواهیم پرداخت ـ. بنا بر این، اگر نسبت به تقدیر باور خیر داشته باشیم (خیرباوری) و زندگی خوب را بسازیم (خیرآوری)، شادکامی تحقّق خواهد یافت. این موضوع را در فصل دهم، بحث خواهیم کرد.

۲. ساز و کار تأثیر سرور بر شادکامی

همان گونه که در تعریف شادکامی گذشت، بعد دوم شادکامی، سرور است. مسئله‏ای که وجود دارد این است که کارکرد روانی سرور چیست و چه تأثیری در وجود انسان بر جای می‏گذارد؟ از دیدگاه اسلام، شادی، موجب نشاط در انسان می‌گردد۱ و از این طریق در احساس شادکامی تأثیر می‏گذارد. برای توضیح بیشتر، بیان موارد زیر لازم است:

معنای نشاط

ابن فارس، در تعریف ماده نشط، از دو واژه «اهتزاز»۲ و «حرکت» استفاده می‌کند و ​

1.. روایاتِ با واژۀ نشاط، هر چند مسئلۀ مهمّی را بیان می‌دارند، امّا تعداد زیادی را تشکیل نمی‌دهند. در حقیقت، این روایات به اصل مسئله یعنی بُعد هیجانی شادکامی پرداخته‌اند و روایاتی با کلیدواژه‌های دیگر نیز عوامل آن را بیان نموده‌اند. هر چند عوامل را در جای خود طرح خواهیم کرد، امّا برای روشن شدن مستندات اسلامی این بُعد، به آنها اشاره می‌کنیم. یکی از این عناوین، عنوان «سرور» است. همان گونه که در ادامه خواهیم گفت، روایات «سرور»، نقش سرور را در ایجاد نشاط یادآور شده و عوامل آن را برشمرده‌اند. این روایات در حقیقت، عوامل تأمین کنندۀ نشاط را معرفی نموده‌اند. عنوان دیگر، «سعادت» است. همان گونه که پیش‌تر گذشت، سعادت، نزدیک ترین مفهوم به شادکامی است. در روایات سعادت نیز هر چند به طور مشخّص به واژۀ نشاط یا مانند آن اشاره نشده، امّا این مفهوم را می‌توان در لا به لای مباحث آن یافت. روایات سعادت، از ورود به این گونه مباحث خودداری کرده‌اند و بیشتر به معرّفی سعادت و عوامل آن از دیدگاه اسلام پرداخته‌اند. بخشی از عوامل آن به بُعد نشاط و لذّت در شادکامی مربوط می‌شوند. در حقیقت، روایات سعادت، بدون تصریح به عنوان نشاط یا لذّت و مانند آن، عوامل تأمین کنندۀ آن را بیان نموده‌اند که إن شاء اللّه در جای خود بیان خواهند شد. لذا تصریح نشدن به نام نشاط در این دسته از روایات، به معنای بیگانه بودن آنها با این بُعد از شادکامی نیست.

2.. ابن فارس، ماده «هزّ» را به حرکت و تکان خوردن یک چیز معنا کرده و کاربرد آن را در اموری همچون به حرکت در آوردن آب قنات، حرکت گیاهان به واسطۀ باد، و حرکت خودِ باد دانسته است (معجم مقاییس اللغة، ص۹۹۴).


الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
110

می‏گیرند. در حقیقت، تقدیر، حالتی کلّی است که ابعاد آن، شامل همه حوزه‏ها می‏شود؛ چرا که هر کدام، از سویی تابع دو وضعیت خوشایند و ناخوشایند، و از سوی دیگر، پیرو تکالیف خاص خودشان هستند. اگر فرد از روابط خوب با دیگران برخوردار باشد، احساس رضایت از این روابط هم خواهد داشت و اگر کسی در یک نظام سیاسی خوب زندگی کند، احساس رضایت از نظام هم خواهد داشت. همچنین در همه این سه حوزه، باید صبر در برابر سختی‏های آن و شکر در باره خوبی‏های آن نیز وجود داشته باشد. این که معیارها و شاخص‏های یک معیشت خوب، ارتباط خوب و نظام سیاسی خوب چیست، مسئله دیگری است که باید در جای خود بدان پرداخت. آنچه در این جا مهم است این که احساس رضایتمندی، شامل این سه حوزه نیز می‏شود.

جمع‏بندی

از آنچه گذشت، روشن می‏شود که خیر، از طریق ایجاد احساس رضایت، موجب شادکامی می‏شود. وقتی فرد دریابد که زندگی او بر خیر، استوار است، احساس رضایت می‏یابد و از همین طریق، بر احساس شادکامی اثر می‏گذارد. همین خیر بودن، موجب صبر در ناخوشایندها (مصیبت و تکلیف) و شکر در خوشایندها (شکر) می‏شود. در حقیقت، رضا، به دو قسمِ شکر و صبر تقسیم می‏شود؛ چرا که رضا، واکنش به قضا است و صبر، واکنش به ناخوشایندها (بلاء و تکلیف)، و شکر، واکنش به خوشایندها (نعماء). حال اگر قضا به دو موقعیت خوشایند و ناخوشایند تقسیم شد، رضامندی نیز به دو ویژگیِ شکر و صبر تقسیم می‏شود و این بدان معناست که رضامندی نسبت به اصل تقدیر، در مقام عمل نیز یا در شکل شُکر و یا در شکل صبر، نمود پیدا می‏کند. البته تحقّق شُکر و صبری که تأمین کننده رضامندی باشند، نیازمند عواملی هستند که در جای خود بدان‏ها خواهیم پرداخت (عوامل زمینه‏ساز). آنچه در این‏جا مهم است این که برای رضامندی، دو مؤلّفه شُکر و صبر نیز وجود دارد که ناظر به دو موقعیت خوشایند (نعمت) و ناخوشایند(نقمت و تکلیف) است. بنابر این، تحقّق صبر و شُکر، به انسان کمک می‏کند که در هر دو موقعیت خوشایند و ناخوشایند، راضی و خرسند باشد. وقتی کسی نسبت به اصل تقدیر، رضایت داشت و بر ​

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64171
صفحه از 839
پرینت  ارسال به