109
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

که در هر دو موقعیت خوشایند و ناخوشایند، راضی و خرسند باشد.

امّا در طرف مقابل، اگر انسان در ناخوشایندها، نابردبار (جَزَع) و در خوشایندها، ناسپاس(کُفران) باشد، موجب نارضایتی و ناخرسندی خواهد شد که در ادبیات دین، با عنوان «سَخَط» از آن یاد می‏شود. پس روشن می‏شود که نارضایتی، با بی‏تابی در سختی‏ها، و ناسپاسی در خوشی‏ها ارتباط دارد. این‏جا نیز نسبتِ میان چند مفهوم دیگر روشن شد. سَخَط، جَزَع و کُفر، واژه‏های سه‏گانه‏ای هستند که نه در عرض یکدیگرند و نه جدا از هم؛ بلکه جَزَع و کُفران، از اقسام سَخَط و نمود عینیِ آن در صحنه زندگی اند.

نمودار (۵ ـ ۲) وضعیت نامطلوب(نارضایتی)

ب ـ رضایت از معیشت، روابط و نظام

در آنچه گذشت، اشاره شد که خیر بودن، رضایت می‏آورد. بر همین اساس، هر جا و در هر بُعد از ابعاد زندگی که خیر وجود داشته باشد، باید احساس رضایت نیز به وجود آید. آنچه در این جا مهم است این که در باره رضایت از تقدیر، در روایات مخصوصش تصریح شده بود. امّا در روایات مربوط به حوزه‏های زندگی (معیشت، روابط اجتماعی و نظام سیاسی)، شاید این تصریح وجود نداشته باشد؛ امّا قاعده کلّی در باره این دو نیز صدق می‏کند؛ یعنی معیشت خوب، روابط خوب و نظام خوب، رضایت‏آور خواهند بود. دلیل عدم تصریح هم این است که معیشت، روابط و نظام، حوزه‏های زندگی‏ای هستند که تحت تقدیر قرار ​


الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
108

این، صبر بر محنت، شامل صبر بر بلا و صبر بر طاعت می‏شود و صبر از لذّت نیز صبر از معصیت را دربرمی‏گیرد. به همین جهت در روایات، گاه صبر را سه گونه بیان کرده‏اند.۱

مناسبات میان واکنش‏ها

پس از این، نوبت به یافتن نسبت میان واکنش‏هاست. از آنچه گذشت، به راحتی می‏توان نسبت میان واکنش‏های سه‏گانه: رضا، شکر و صبر را به دست آورد. در حقیقت، رضا، به دو قسمِ شکر و صبر تقسیم می‏شود؛ چرا که رضا، واکنش به قضا است، صبر، واکنش به ناخوشایندها (بلا و تکلیف)، و شکر، واکنش به خوشایندها (نعماء). حال اگر قضا به دو موقعیت خوشایند و ناخوشایند تقسیم شد، رضامندی نیز به دو ویژگیِ شکر و صبر تقسیم می‏شود و این بدان معناست که رضامندی نسبت به اصل تقدیر، در مقام عمل نیز یا در شکل شکر و یا در شکل صبر، نمود پیدا می‏کند.

نمودار (۵ ـ ۱) وضعیت مطلوب(رضامندی)

از مجموع آنچه گذشت، به دست می‏آید که رضامندی در حوزه خوشایندها و ناخوشایندهای زندگی، با دو مسئله مهمّ شکر و صبر نیز ارتباط پیدا می‏کند. البته تحقّق شکر و صبری که تأمین کننده رضامندی باشند، نیازمند عواملی هستند که در جای خود بدان‏ها خواهیم پرداخت (عوامل زمینه‏ساز). آنچه در این‏جا مهم است این که برای رضامندی، دو مؤلّفه شکر و صبر نیز وجود دارند که به دو موقعیت خوشایند (نعمت) و ناخوشایند (نقمت و تکلیف) ناظرند. بنا بر این، تحقّق صبر و شکر، به انسان کمک می‏کند ​

1.. روایت معروفی را مرحوم کلینی در الکافی نقل کرده که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله صبر را این گونه تقسیم نموده است: «الصبرُ ثلاثةٌ: صبرٌ عندَ المُصیبَةِ، وصبرٌ عَلی الطاعةِ، وصبرٌ عَن المَعصیةِ» (الکافی، ج۲، ص۹۱، ح۱۵).

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64087
صفحه از 839
پرینت  ارسال به