>پژوهشگاه قرآن و حدیث>آثار پژوهشگاه>کتاب ها

671

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

این الگو با تعریفی هم که از بهزیستیِ روانی گذشت و دو رکن شناختی و عاطفی داشت (ارزیابی‏های شناختی و عاطفی)، هماهنگ‏تر به نظر می‏رسد. جالب این که از سویی هر چند آرگایل، بر مؤلّفه سوم یعنی فقدان عواطف منفی تصریح دارد، امّا در مقام بحث و بررسی، بیشتر بر همین دو بُعد تأکید می‏کند؛ از سوی دیگر نیز هر چند آلان کار، فقدان عواطف منفی را جزء مؤلّفه‏ها نمی‏داند، با این حال، آن را تقریباً مستقل از هیجان‏های مثبت در نظر می‌گیرد.^۱ این نشان می‏دهد که با کمی تسامح می‏توان الگوی دومؤلّفه‏ایِ آلان کار را مبنا قرار داد و فقدان عواطف منفی را در ضمن آن بحث کرد؛ همان گونه که آرگایل نیز در بررسی عوامل، عوامل هیجانی و شناختی را طرح کرده و در ضمن هر کدام که در مهار عواطف منفی نقش داشته‏اند، بررسی نموده است.

‏ عوامل شادکامی

مبتنی بر این نظریه، و الگوی آن، عوامل شادکامی را می‏توان تعیین نمود. البته شناسایی عواملی که به شادکامی کمک می‏کنند، آسان نیست؛^۲ ولی به هر حال باید این کار را انجام داد. دانشمندانی که در این نظریه، به ارائه الگو پرداخته‏اند، عوامل‏ گوناگونی را برای آن بیان داشته‏اند که در ادامه به بررسی آنها می‏پردازیم.

آرگایل، عوامل شادکامی را به دو دسته تقسیم می‏کند که عبارت اند از: عوامل عینی و عوامل غیر عینی. وی عوامل غیر عینی را ـ‏ که ماهیتی شناختی دارند ـ‏ در رضامندی مؤثّر می‏داند و عوامل عینی را هم در هیجانات مثبت و هم در هیجانات منفی. البته هنگام تبیین هر عامل، وی بیشتر بر نقش آنها در ایجاد هیجانات مثبت تأکید دارد و کمتر به نفی عواطف منفی می‏پردازد. همچنین در مجموع وی بیشتر به بُعد هیجانی شادکامی پرداخته و کمتر بُعد شناختی آن یعنی رضامندی را بررسی کرده است.

آلان کار نیز هر چند دو بُعد هیجانی و شناختی برای شادکامی قائل شده است، با این حال، در معرفی عوامل، تنها به عوامل عینی‌ای شادکامی پرداخته و بدون تصریح به این که

1.. آلان کار، ۱۳۸۵.

2.. آلان کار، ۱۳۸۵؛ کاهمن، دنیر وشوارتز، ۱۹۹۹‌(به نقل از براتی، ۱۳۸۸).

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

670

آرگایل^۱ نیز تصریح می‏کند که شادکامی، تنها در سایه شادی‏ها و لذّت‏های آنی حاصل نمی‏شود و نیازمند داشتن احساس رضامندی و فقدان عواطف منفی است.^۲

بر اساس الگوی این گروه از دانشمندان، شادکامی، سه جزء دارد: شادی و لذّت، رضامندی، و فقدان عواطف منفی (مانند: استرس و اضطراب و...). از این رو، می‏توان فرمول آن را چنین بیان داشت:

عواطف منفی ـ‏ رضامندی + هیجانات مثبت = شادکامی

به باور وی، لذّت، بُعد هیجانیِ شادکامی، و رضامندی، بُعد شناختیِ آن است.^۳ بُعد شناختی در حقیقت، به جنبه‏های روانی و درونی اشاره دارد و از این بابت به «SWB» ارتباط پیدا می‏کند.^۴

در برخی الگوهای مبتنی بر این نظریه، هر چند پایین بودن عواطف منفی را در شادکامی مؤثّر می‏دانند؛ با این حال، آن را به عنوان یک مؤلّفه مستقل، در نظر نگرفته‏اند. آلان کار، تصریح می‏کند که مطالعه تحلیل عاملی در مورد میزان شادکامی و سلامت ذهنی (SWB)، نشان می‏دهد که شادکامی، دست کم دو جنبه دارد. تمامی این مطالعه‏ها دو عامل «عاطفی» و «شناختی» را نشان داده‏اند که از یک سو، معرّف تجربه هیجانی شادی، شعف، خشنودی و هیجان‏های مثبت است و از سوی دیگر، ارزش‏گذاری شناختی رضامندی از حیطه‏های گوناگون زندگی (مانند موقعیت خانواده یا کار و تجربه‏های عاطفی در این موقعیت‏ها). داده‏های بینِ فرهنگی نشان می‏دهند که مؤلّفه‏های عاطفی و شناختی شادکامی (شادی و رضامندی) تا حدودی مستقل از یکدیگر عمل می‏کنند و تأثیر اندکی بر هم دارند.^۵ بنا بر این، الگوی مبتنی بر این دیدگاه عبارت است از:

رضامندی + تجربه‏های هیجانی = شادکامی

1.. Argyle.

2.. آرگایل، ۱۳۸۲، ص۱۴ و ۲۵.

3.. همان، ص۶۹.

4.. همان، ص۶۳.

5.. آلان کار، ۱۳۸۵، ص۴۲.

نام منبع :

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

سایر پدیدآورندگان :

عبّاس پسنديده

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1395

نوبت چاپ :

سوم

کتاب الگوی اسلامی شادکامی، در مدت زمان کوتاه، موفقیت‏ هایی را با عناوین؛ اثر شایسته تقدیر کتاب سال حوزه (۱۳۹۳)، اثر شایسته تقدیر کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۳) و نیز رتبه نخست جشنواره علامه طباطبایی مخصوص علوم انسانی اسلامی (۱۳۹۴) را کسب کرد.
آنچه که مهم به نظر می رسد اینست که همه فعالیت ‏های علمی می ‏تواند سیر صعودی و تکاملی داشته باشد. کتاب الگوی اسلامی شادکامی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و مولف محترم را بر آن داشت تا بعد از انتشار، اقدام به اصلاح و تکمیل کتاب نماید.
لازم به ذکر است ویراست دوم، متضاد با ویراست نخست نیست بلکه کامل‏تر از آن است. تغییراتی علمی که در ویراست دوم به لحاظ ساختاری و نوشتاری به وجود آمد به شرح ذیل می باشد:
الف) تغییرات ساختاری
۱) یکی از تغییرات عمدۀ نظری مربوط به «ساختار شادکامی» است. ساختار شادکامی، دو مؤلّفه دارد: رضامندی و نشاط. رضامندی در ویراست نخست، فقط یک حوزه داشت و آن، تقدیرهای خداوند متعال بود (رضایت از تقدیر).
بررسی‏ های بیشتر نشان داد که علاوه بر تقدیرها، زندگی ابعادی دارد که رضامندی در آنها نیز مطرح است. از این رو، حوزه ‏های سه‏ گانۀ زندگی یعنی معیشت، روابط اجتماعی و نظام سیاسی نیز به آن اضافه شدند که فصل‏ های رضایت اقتصادی، رضایت اجتماعی و رضایت سیاسی را به وجود آوردند.
علاوه بر این، تقسیمات مربوط به انواع تقدیرهای خداوند متعال نیز تغییر کرد. در ویراست نخست، تقدیرهای خداوند در مرحله اوّل به دو قسم «تکوینی و تشریعی» و سپس تقدیر تکوینی به «خوشایند و ناخوشایند» و تقدیر تشریعی به «طاعت و معصیت» تقسیم شده بودند. بررسی‏ های بیشتر نشان داد که طاعت و معصیت را می‏ توان در عنوان «تکلیف» تجمیع کرد و از آن‌ جا که تکلیف نیز سخت و دشوار است، آن را در ناخوشایندها قرار داد. از این رو، در این ویراست، نخست تقدیرهای خداوند متعال به دو قسم «خوشایند و ناخوشایند» و سپس تقدیرهای ناخوشایند به دو قسم «تکالیف و بلاها» تقسیم می‏ شوند.
۲) تغییر نظری دوم، مربوط به «پایۀ نظری رضامندی» است. در ویراست نخست، از «خیرباوری» به عنوان اساس رضامندی یاد شده بود. این، هر چند غلط نیست، ولی فقط مخصوص تقدیرهای خداوند متعال است. با اضافه شدن حوزه ‏های زندگی، مشخص شد که پایۀ نظری رضامندی، «خیر» (یا زندگی خوب) است که بخشی از آن، باور به خیر بودن تقدیرهای خداوند متعال است که از آن به «خیرباوری» یاد می‏ کنیم و بخش دیگر آن، تلاش برای تحقق زندگی خوب در ابعاد سه‏ گانۀ آن است که از آن به «خیرآوری» یاد می‏ کنیم.
۳) تغییر سوم مربوط به تجمیع بحث «وجه خیر بودنِ تقدیر» در یک جاست. در ویراست نخست، این بحث به تناسب، در سه جا پخش شده بود: بحث بلاها، بحث نعمت‏ها و بحث تکلیف‏ ها؛ امّا در این ویراست، همۀ آنها در فصل تقدیر خوب و رضایت از تقدیر الهی جمع شدند تا بهتر قابل فهم باشند.
۴) تغییر نظری سوم، مربوط به اضافه شدن مباحثی مانند: «مکانیزم تأثیر خیر بر شادکامی»، «مکانیزم تأثیر سرور بر شادکامی»، «مکانیزم تأثیر شکر بر رضامندی» و «مکانیزم تأثیر صبر بر رضامندی» «تعریف رضامندی»، «تعریف شکر» و «تعریف صبر» است.
۵) تغییر نظری چهارم، مربوط به فصل «شادکامی در روان‌شناسی مثبت‌گرا» است که به معرفی و نقد نظریه‌های شادکامی می‏پردازد. در این ویراست، اوّلاً به تناسب تغییر چارچوب نظری، نقدها نیز تغییراتی کردند و ثانیاً نظریۀ جدید سلیگمن نیز اضافه و بررسی شد.
۶) به لحاظ ساختاری نیز این ویراست، تغییراتی کرده است. یکی این که فصل الگوی اسلامی شادکامی که در ویراست نخست به جمع ‏بندی مطالب و معرفی الگو در یک نگاه در فصل یازدهم می‏ پرداخت، در این ویراست به فصل دوم منتقل شد تا پیش از هر بحثی، نخست یک معرفی اجمالی از الگو ارائه شود و سپس مباحث آن شروع گردد.
دیگری این که کل مطالب به دو بخش «مباحث نظری شادکامی» و «عوامل شادکامی» تقسیم شد و فصول مربوط به چارچوب نظری در بخش نخست و فصول مربوط به عوامل تحقق‌بخش در بخش دوم، ساماندهی شدند.
سوم این که به تناسب تغییر مبنای نظری رضامندی، سه فصل با عنوان‌های «رضایت اقتصادی»، «رضایت اجتماعی» و «رضایت سیاسی» اضافه شدند.
چهارم این که فصل مبانی خداشناختی، انسان‌شناختی و دین‌شناختی شادکامی که در ویراست نخست در یک فصل و جدا از دیگر مباحث نظری شادکامی آمده بودند، در این ویراست در فصل پایۀ نظری شادکامی و در کنار دیگر مباحث نظری شادکامی قرار گرفت تا مکمل یکدیگر باشند.
ب) تغییرات نوشتاری
به لحاظ نوشتاری نیز تا حد امکان سعی شد که مطالب، خلاصه شده و از نقل مستقیم آیات و روایات خودداری گردد و به پاورقی منتقل شوند تا حجم اثر، کمتر و مطالعه آن راحت‌تر گردد. با وجود افزایش چند فصل، تقریباً حجم کتاب تغییری نکرده است

نتیجه جستجو برای « »