به شریعتی راحت مبعوث شدهام».۱
این، نمای کلّی دین است. در برخی متون دینی، مبنای سختگیری، مورد نفی قرار گرفته است. شاید برخی تصوّر کنند که تکالیف دینی، چیزی جز سختگیریهای بیدلیل نیست. این تصوّر نیز موجب بیرغبتی به شریعت میگردد، در حالی که چنین تصوّری نادرست است. خداوند متعال به صراحت در قرآن کریم میفرماید که «راحتی ما را میخواهد، نه زحمت ما را!»۲ بر همین اساس، آنچه خداوند متعال تشریع کرده است، مطابق توان بشر است. امام علیعلیه السلام در پاسخ به سؤالی از معنای «لا حَولَ ولا قُوَّةَ إلّا باللّهِ» میفرماید:
۰.إنا لا نَملِک مَع اللّهِ شیئا، ولا نَملِک إلّا ما مَلَّکنا، فَمَتی مَلَّکنا ما هُو أملَک بهِ مِنّا کلَّفَنا، ومتی أخَذَهُ مِنّا وَضَعَ تَکلیفَهُ عَنّا.۳
۰.با وجود خداوند، ما مالک چیزی نیستیم و چیزی نداریم مگر آنچه او به تملّک ما در آورده باشد. پس هر گاه چیزی را که او به مالکیتش سزاوارتر است، به تملّک ما در آوَرَد، بر عهده ما تکلیفی نهاده و هر گاه آن را از ما بگیرد، تکلیفش را از ما برداشته است.
امام صادقعلیه السلام نیز بر اصل «هماهنگی تکلیف با توان» تصریح میکند.۴
مردم به هر آنچه راحت باشد، علاقه دارند و از آن راضی خواهند بود و از هر آنچه سخت باشد، گریزاناند و ناراضی خواهند بود. به نظر میرسد آنچه در این میان مشکلزاست، ماهیت دین نیست؛ یا ناآگاهی از حقیقت دین و داشتن تصویری نادرست از
1.. بُعِثتُ بِالحَنیفیَّةِ السَّمحَةِ (عوالی اللآلی، ص۳۸۱، ح۳؛ الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۹۲).
2.. (یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ) (سورۀ بقره، آیۀ ۱۸۵). نیز، ر.ک: سورۀ اعلی، آیۀ ۸.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نیز میفرماید: یَا أیُّهَا النّاسُ! إنَّ دِینَ اللّهِ یُسرٌ (کنز العمّال، ج۳، ص۴۹، ح۵۴۱۸).
3.. نهج البلاغة، حکمت ۴۰۴.
4.. ما کلَّفَ اللّهُ العِبادَ کلفَةَ فِعلٍ ولا نَهاهُم عَن شَیءٍ حَتّی جَعَلَ لَهُمُ الاِستِطاعَةَ، ثُمَّ أمَرَهُم ونَهاهُم فَلا یکونُ العَبدُ آخِذا ولا تارِکا إلّا بِاستِطاعَةٍ مُتَقَدِّمَةٍ قَبلَ الأَمرِ وَالنَّهی، وقَبلَ الأَخذِ وَالتَّرک، وقَبلَ القَبضِ وَالبَسطِ (التوحید، ص۳۵۲، ح۱۹). نیز، ر.ک: التوحید، ص۳۵۲، ح۲۱ و ص۳۴۵، ح۲ و ص۳۴۷، ح۶.
در حدیث دیگری، امام صادق علیه السلام ضمن تأکید بر همان اصل، به ابعاد دیگری از این مسئله اشاره میکند و میفرماید: ما کَلَّفَ اللّهُ العِبادَ إلّا ما یُطیقُونَ، إنَّما کَلَّفَهُم فی الیَومِ واللَّیلَةِ خَمسِ صَلَواتٍ، وکَلَّفَهُم مِن کُلِّ مِأتیَ دِرهَمٍ خَمسَةَ دَراهَم، وکَلَّفَهُم صِیامَ شَهرِ رَمَضانَ فِی السَّنَةِ، وکَلَّفَهُم حِجَّةً واحِدَةً وهُم یُطیقونَ أکثَرَ مِن ذَلِکَ وإنَّما کَلَّفَهُم دونَ ما یُطیقونَ (المحاسن، ص۲۹۶، ح۴۶۵). نیز، ر.ک: الخصال، ج۲، ص۵۳۱، ح۹؛ تهذیب الأحکام، ج۴، ص۱۵۴، ح۴۲۶.
