امّا بر اساس عدالت است.۱ امام زین العابدینعلیه السلام در دعای روز عرفه خود با خداوند مناجات میکند و از عدالت او در قضا و تقسیم ارزاق سخن میگوید۲ و به همین جهت، در دعای دیگری، خداوند را بر این، سپاس میگوید.۳ خواندن این دعاها همراه توجه به مضمون آنها میتواند انسان را آرام سازد.
باور به عدالت خداوند، به انسان اطمینان میدهد که به او ظلم نشده است. این باور موجب میشود که انسان، تفسیر ظالمانهای از رویدادها و قوانین زندگی نداشته باشد و همین امر، احساسات منفی او را از بین میبَرَد و رضامندی از آنها را به وجود میآورد. اگر فرد به این اصل باور داشته باشد، بلاها را ناعادلانه ارزیابی نمیکند؛ بلکه به تفسیر مجدّد دیگر مؤلّفهها میپردازد. بر اساس آنچه در جای خود گذشت، نه بلاها بیفایده و بیحکمتاند و نه نشانه خواری و ناشایستیِ فردند. از این رو، باور به عدالت خداوندی که همه امور عالم به دست اوست، موجب آرامش انسان میشود و فشار روانی را کاهش میدهد و بر توان بردباری فرد میافزاید.
چهار. مرگ و تفسیر انسان از آن
مرگ، از مسائل مهم و تردیدناپذیر زندگی انسان است. در رویارویی با این پدیده، برخی از آن «استقبال» میکنند و برخی «فرار». دلیل این تفاوت، در تفسیر آنان از مرگ است. این که ما مرگ را چگونه ببینیم، نقش مهمّی در واکنش ما به آن دارد. از این رو، دو گونه تفسیر مثبت و منفی از آن را بیان خواهیم کرد.
1.. امام علی علیه السلام: قَدَّرَ الأَرزاقَ فَکثَّرَها وقَلَّلَها، وقَسَّمَها عَلَی الضّیقِ وَالسَّعَةِ، فَعَدَلَ فیها لِیبتَلِی مَن أرادَ بِمَیسورِها ومَعسورِها، ولِیختَبِرَ بِذلِک الشُّکرَ وَالصَّبرَ مِن غَنِیها وفَقیرِها (نهج البلاغة، خطبۀ ۹۱).
2.. قَدَّرتَ الاُمورَ بِعِلمِک، وقَسَّمتَ الأَرزاقَ بِعَدلِک، ونَفَذَ فی کلِّ شَیءٍ عِلمُک، وحارَتِ الأَبصارُ دونَک... فَلَم یقایس شَیئا بِشَیءٍ مِن خَلقِهِ، ولَم یستَعِن عَلی خَلقِهِ بِغَیرِهِ. ثُمَّ أمضَی الاُمورَ عَلی قَضائِهِ وأجَّلَها إلی أجَلٍ مُسَمّی، قَضی فیها بِعَدلِهِ، وعَدَل فیها بِفَضلِهِ، وفَصَلَ فیها بِحُکمِهِ، وحَکمَ فیها بِعَدلِهِ (الإقبال، ج۲، ص۱۰۲).
3.. الحَمدُ للّهِ رِضی بِحُکمِ اللّهِ، شَهِدتُ أنَّ اللّهَ قَسَمَ مَعایشَ عِبادِهِ بِالعَدلِ، وأخَذَ عَلی جَمیعِ خَلقِهِ بِالفَضلِ، اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ، ولا تَفتِنّی بِما أعطَیتَهُم، ولا تَفتِنهُم بِما مَنَعتَنی، فَأَحسُدَ خَلقَک، وأغمَطَ حُکمَک. اللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ، وطَیب بِقَضائِک نَفسی، ووَسِّع بِمَواقِعِ حُکمِک صَدری، وهَب لِی الثِّقَةَ لِاُقِرَّ مَعَها بِأَنَّ قَضاءَک لَم یجرِ إلّا بِالخِیرَةِ (الصحیفة السجادیة، دعای ۳۵).
