511
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

تغییر داد. با این تغییر می‏توان از پیامدهای منفیِ مقایسه صعودی، رهایی یافت و به زندگی بهتر و شادتر، امیدوار بود. به همین جهت، در قرآن کریم آمده که: (به زندگی دیگران چشم مدوزید).۱ چشم ندوختن و نگاه کردن می‏تواند کمک شایانی به حلّ مشکل کند. امام صادق علیه السلام با استفاده از همین روش، کسی را که مشکلی داشت و خدمت ایشان رسیده بود، راه‌نمایی کرد و به وی فرمود:

۰.اِقنَع بِما قَسَمَ اللَّهُ لَکَ ولا تَنظُر إلی‏ ما عِندَ غَیرِکَ ولا تَتَمَنَّ ما لَستَ نائِلَهُ فَإِنَّهُ مَن قَنِعَ شَبِعَ ومَن لَم یَقنَع لَم یَشبَع.۲

۰.به آنچه خداوند برای تو تقسیم کرده، قانع باش، و به آنچه نزد دیگران است نگاه نکن، و آنچه را نمی‏یابی آرزو مکن؛ که هرکس قانع شد، سیر شد و هرکس قانع نشد، سیر نشد.

فراتر از نگاه نکردن به زندگی‏های بهتر، استفاده از مقایسه معکوس (یعنی مقایسه نزولی) است که نقش بسیار مهمی در رضایت از زندگی دارد. مقایسه نزولی، خود، موضوع مستقلّی دارد که در بحث آینده به آن خواهیم پرداخت؛ ولی به طور خلاصه، مقایسه نزولی، داشته‏های انسان را آشکار می‏کند و به انسان، احساس بهره‏مندی و رضایت می‏دهد.

هر چند انسان می‏تواند در هر شرایطی، زندگی‏هایی را که در سطح پاین‏تر از خود هستند، بیابد، با این حال، برخی موقعیت‏ها را می‏توان نام برد که به طور مشخص می‏توانند مورد مقایسه قرار گیرند. یکی از آنها گرفتاری‏ها و مشکلات دیگران است. مقایسه در این موقعیت، متوقّف بر گرفتار بودن خود فرد نیست. حتّی اگر فرد در شرایط عادی قرار دارد، مشاهده افراد گرفتار می‏تواند انسان را به رضامندی و سپاس از خدا به خاطر موقعیت مثبت خود برساند.۳ در چنین مواقعی بدون این که فرد بشنود، می‏توان گفت: «سپاسْ، خدای را که

1.. ر.ک: سورۀ حجر، آیۀ ۸۸.

2.. الکافی، ج‏۸، ص‏۲۴۳؛ تحف العقول، ص‏۳۰۳.

3.. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در این باره می‏فرماید: إذا رَأَیتُم أهلَ البَلاءِ فَاحمَدُوا اللّهَ، ولا تُسمِعوهُم فَإِنَّ ذلِک یحزُنُهُم (الکافی، ج۲، ص۹۸، ح۲۳؛ مکارم الأخلاق، ج۲، ص۱۵۶، ح۲۳۸۴).
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: مَن رَأى صاحِبَ بَلاءٍ فَقالَ: «الحَمدُ للهِ الَّذی عافانی مِمَّا ابتَلاک بِهِ وفَضَّلَنی عَلى کثیرٍ مِمَّن خَلَقَ تَفضیلاً» إلّا عوفِی مِن ذلِک البَلاءِ کائِنا ما کانَ ما عاشَ (سنن الترمذی، ج۵، ص۴۹۳، ح۳۴۳۱). نیز، ر.ک: الشکر، ابن ابی الدنیا، ص۸۵، ح۱۸۷؛ سنن ابن ماجة، ج۲، ص۱۲۸۱، ح۳۸۹۲.


الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
510

مهمی در مدیریت هیجان‏های منفی است. کسی که به روزیِ خدا راضی باشد، بر آنچه در دست دیگران است، افسوس نمی‏خورد.۱

همچنین یکی از کارکردهای مقایسه صعودی، کوچک‌شماریِ داشته‏هاست که در بحث کارکرد روانی مقایسه صعودی، به آن اشاره شد. زندگی شما نقاط مثبت فراوانی دارد که می‏تواند مایه خرسندی شما گردد؛ امّا وقتی مقایسه صعودی صورت می‏گیرد، این نقاط مثبت، ناچیز انگاشته می‌شوند و یا اساساً دیده نمی‏شوند و همین امر، باعث اندوه و حسرت انسان می‏گردد. در این جا مهارت «مثبت‏نگری» لازم است. باید خارج از قالب مقایسه صعودی، به جستجوی نقاط مثبت زندگی خود بپردازید. مطمئن باشید چیزهای فراوانی وجود دارند که می‏توانند شما را خرسند کنند و به زندگی، امیدوار سازند.

کار دیگری که می‏تواند به مدیریت هیجان و کنترل اندوه و حسرت کمک کند، استفاده از مقایسه نزولی است. مقایسه نزولی را در بحث آینده پی می‏گیریم؛ ولی با این کار، آنچه انسان دارد، روشن می‏شود و مایه خرسندی و آرامش می‏گردد.

به هر حال، مدیریت هیجان، یکی از عوامل مؤثر در رضایت از زندگی است.۲ کسی که سینه‏اش را به خاطر زندگی‏های برتر دیگران محزون نسازد، می‏تواند انتظار خوش‏بختی برای خود داشته باشد و این کار، با استفاده از مدیریت هیجانی، ممکن است.

سه. مدیریت رفتار

تغییر رفتار، عاملی است که به اصلاح وضعیت فرد، کمک می‏کند. هر پدیده‏ای واکنش‏های رفتاریِ خاص خود را دارد. با جلوگیری از آنها و با تغییردادنشان می‏توان ریشه‏های پدیده را هم اصلاح کرد. مقایسه صعودی، از «نگاه کردن و چشم دوختن» آغاز می‏شود. برخی عادت دارند که به دنبال زندگی‏های برتر و برتری‏های دیگران بگردند و به هرچه برتری است چشم بدوزند و با وضع خود مقایسه کنند. برای اصلاح مقایسه صعودی باید این رفتارها را

1.. امام علی علیه السلام: مَن رَضِی بِرِزقِ اللَّهِ لَم یَأسَف عَلی‏ ما فی یَدِ غَیرَهِ (الکافی، ج‏۸، ص‏۱۸؛ تحف العقول، ص‏۹۲؛ بحار الأنوار، ج‏۷۷، ص‏۲۸۲).
ایشان در کلام دیگری می‏فرماید: مَن رَضِی بِما قَسَمَ اللَّهُ لَهُ، لَم یَحزَن عَلی‏ ما فی یَدِ غَیرِهِ (غرر الحکم، ح‏۸۲۷۸).

2.. امام علی علیه السلام: طوبی‏ لِمَن لَم یَشغَل قَلبَهُ بِما تَری‏ عَیناهُ، ولَم یَنسَ ذِکرَ اللَّهِ بِما تَسمَعُ اُذنُاهُ، ولَم یَحزَن صَدرُهُ بِما اُعطِیَ غَیرَهُ (الکافی، ج‏۲، ص‏۱۶؛ بحار الأنوار، ج‏۷۰، ص‏۲۲۹).

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64388
صفحه از 839
پرینت  ارسال به