493
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

تَمُدَّنَّ عَینَیک إِلَی‏ مَا مَتَّعْنَا بِهِ‏ أَزْوَجًا مِّنْهُمْ...)».۱ پس از نزول این آیه شریف، پیامبرصلی الله علیه و آله به کسی فرمود که این پیام را به گوش مردم برساند که:

۰.مَن لَم یتَأَدَّب بِأَدَبِ اللَّهِ تَقَطَّعَت نَفسُهُ عَلَی الدُّنیا حَسَراتٍ.۲

۰.هر کس با ادب الهی تربیت نشود، از حسرت بر دنیا نفَسَش به شماره می‏افتد.

زندگی در حال جان کندن، چه حالی دارد؟ آیا کسی که در چنین وضعیتی قرار دارد، می‏تواند احساس رضایت کند؟ این احساس نارضایتی از کجا ناشی می‏شود؟ مقایسه صعودی، آن قدر زندگی را بر انسان سخت می‏کند که گویی انسان در حال جان کندن است و در این شرایط نمی‏توان زندگی آرام و لذّت‏بخشی را انتظار داشت.

از این روایات به دست می‏آید که مقایسه صعودی، موجب حسرت خوردن بر نداشته‏ها و مبتلا شدن به اندوه فراوان و طولانی می‏شود. در چنین شرایطی نمی‏توان انتظار داشت که انسان از زندگی خود راضی باشد و از آن لذّت ببرد.

پیامد دیگر مقایسه صعودی، «حسادت» است. حسادت در جایی شکل می‏گیرد که برتری و فضیلتی در طرف مقابل باشد و این یعنی مقایسه صعودی.۳ در حدیثی که از پیامبرصلی الله علیه و آله نقل شده است، به خوبی رابطه میان مقایسه صعودی و حسادت به چشم می‏خورد. پیامبرصلی الله علیه و آله می‏فرماید خداوند متعال به موسی بن عمران فرمود:

۰.یابنَ عِمرانَ لا تَحسُدَنَّ النّاسَ عَلی‏ ما آتَیتُهُم مِن فَضلی ولا تَمُدَّنَ عَینَیک إلی‏ ذلِک ولا تُتبِعهُ نَفسَک فَإِنَّ الحاسِدَ ساخِطٌ لِنِعَمی صادٌّ لِقَسمِی الَّذی قَسَمتُ بَینَ عِبادی.۴

۰.ای پسر عمران! نسبت به آنچه از فضلم به مردم داده‏ام، حسادت نورز و چشم‏هایت را به آن مدوز و نفْست را در پی آن روان مساز؛ که شخص حسود، دشمن نعمت من و سدکننده روزی‏ای است که من میان بندگانم تقسیم کرده‏ام.

1.. سورۀ طه، آیۀ ۱۳۱.

2.. بحار الأنوار، ج‏۷۱، ص‏۳۴۸؛ فقه الرضا، ص‏۳۶۴.

3.. این را می‏توان در آیات قرآن نیز مشاهده کرد: (وَلَا تَتَمَنَّوْا مَا فَضَّلَ ٱللَّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ وَسْئَلُوا ٱللَّهَ مِن فَضْلِهِ‏) (سورۀ نساء‏، آیۀ۳۲). در آیۀ دیگری نیز چنین آمده است: (أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَی‏ مَآ ءَاتَاهُمُ اللّه مِن فَضْلِهِ) (سورۀ نساء‏، آیۀ۵۴).

4.. الکافی، ج‏۲، ص‏۳۰۷؛ وسائل الشیعة، ج‏۱۵، ص‏۳۶۶، ح‏۲۰۷۵۹. نیز، ر.ک: الکافی، ج‏۸، ص‏۴۵؛ أعلام الدین، ص‏۲۲۰.

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
492

چنین فردی به اندوه طولانی‌مدّت و خشم آرام‏ناپذیر نیز مبتلا می‏شود.۱

در روایت دیگری نیز امامعلیه السلام می‏فرماید:

۰.خَصلَتانِ مَن کانَتا فِیهِ کَتَبَهُ اللّهُ شاکِراً صابِراً ومَن لَم تَکونا فیه لَم یَکتُبهُ اللّهُ شاکِراً ولا صابِراً:... ومَن نَظَرَ فی دِینِهِ الی مَن هُوَ دونَهُ ونَظَرَ فی دُنیاهُ إلی مَن هُوَ فَوقَهُ فأسِفَ عَلی ما فاتَهُ، لم یَکتُبهُ اللّه شاکِراً ولا صابِراً.۲

۰.دو ویژگی است که اگر در کسی باشد، خداوند، او را به عنوان سپاس‏گزار و بردبار می‏نویسد و اگر در کسی نباشد، خداوند، او را به عنوان سپاس‏گزار و بردبار نمی‏نویسد:... و کسی که در دین خود به پایین‏تر از خود بنگرد و در دنیایش به بالاتر از خود بنگرد و به خاطر آنچه از دست داده، افسوس بخورد. خداوند، او را سپاس‏گزار و بردبار نمی‏نویسد.

بدیهی است کسی که به مقایسه صعودی دست زَنَد، نه نسبت به داشته‏های زندگی‏اش شاکر خواهد بود و نه نسبت به نداشته‏هایش صابر. به همین جهت، قرآن کریم سفارش کرده است که از مقایسه صعودی و نگاه به زندگی برتر دیگران، پرهیز شود.۳

علاوه بر آنچه در باره اثر مقایسه صعودی گذشت، در این آیه، به مسئله اندوه نیز اشاره شده است. بر اساس این آیه، مقایسه صعودی، موجب افزایش اندوه فرد می‏گردد.۴

در روایت دیگری نیز تصریح شده که مقایسه صعودی، موجب طولانی شدن اندوه می‏گردد.۵

در نقل دیگری آمده است که روزی جبرئیل بر پیامبرصلی الله علیه و آله نازل شد و فرمود: «ای پیامبر خدا! خداوند متعال بر تو سلام می‏فرستد و می‏گوید: بخوان: (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ * وَ لَا

1.. إیاکم أن تَمُدّوا إیاکم أن تَمُدّوا أطرافَکم إلی‏ ما فی أیدی أبناءِ الدُّنیا، فَمَن مَدَّ طَرفَهُ إلی‏ ذلِک طالَ حُزنُهُ ولَم یشفَ غَیظُهُ واستَصغَرَ نِعمَةَ اللَّهِ عِندَهُ فَیقِلُّ شُکرُهُ للَّهِ (الاصول الستة عشر، ص۵۷؛ بحار الأنوار، ج‏۷۵، ص‏۳۶۸).

2.. سنن الترمذی، ج۴، ص۷۴، ح۲۶۳۰.

3.. در قرآن چنین آمده است: (لا تَمُدَّنَّ عَینَیک إِلی‏ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَیهِمْ) (سورۀ حجر، آیۀ ۸۸).

4.. امام صادق علیه السلام نقل می‏فرماید که وقتی این آیه نازل شد، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «مَن لَم یتَعزَّ بعَزاءِ اللّهِ تَقَطّعتْ نَفسُهُ علی الدُّنیا حَسَراتٍ، و مَن رمی ببَصَرِهِ إلی ما فی یدِ غَیرهِ کثُرَ هَمُّهُ و لَم یشْفِ غَیظَهُ» (بحار الأنوار، ج۷۷، ص۱۱۶، ح۱۱).

5.. امام باقر علیه السلام: مَن أتبَعَ بَصَرَهُ ما فی أیدِی النّاسِ، طالَ هَمُّهُ ولَم یشفَ غَیظُهُ (تفسیر القمّی، ج‏۲، ص‏۶۶؛ الزهد، ابن مبارک، ص‏۴۷).

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64826
صفحه از 839
پرینت  ارسال به