49
الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)

فقدان درد و رنج تا کامیابی مثبت که به طور برجسته در آرامش نفس یافت می‏شود. همچنین معنایی عام دارد و فراتر از لذّت‏های حسّی زودگذر است و لذّتی را شامل می‏شود که در سراسر یک عمر، دوام دارد. وی با تصریح بر این که لذّت، یک خیر اصیل است، تأکید می‏کند که مرادش، لذّت‏جوییِ افراد هرزه و شهوتران نیست؛ بلکه مقصودش رهایی بدن از درد و رنج، و آزادی نفس از تشویش و اضطراب است.۱

دو. متفکّران اسلامی

متفکّران اسلامی نیز به این بحث پرداخته‏اند. شاید بتوان این اندیشه‏وران را به دو گروه تقسیم نمود. متفکّرانی مانند: فارابی، ابن سینا، سهروردی، اخوان الصفا و ملّا صدرا، در شمار معتقدان به تفسیر «غایت غالب» به‏شمار می‏آیند که سعادت را فقط در اتّصال به عقل فعّال و استغراق در شهود عالم ملکوت می‏دانند و هر چیز دیگری، تنها در صورت کمک به این حالت، در شمار مطلوبات آدمی قرار می‏گیرد. در مقابل، متفکّرانی مانند: خواجه نصیر طوسی، ابن مُسکویِه، محمّدمهدی نراقی و ملّا احمد نراقی، مدافع تفسیر «غالب جامع» از سعادت‏ اند و معتقدند که سعادت، مؤلّفه‏های گوناگونی دارد و هر کدام، ارزش استقلالی دارند، به گونه‏ای که فقدان یکی، به سعادت آسیب می‏رساند.۲

کنْدی، نظریاتی شبیه به نظریات افلاطون و ارسطو داشت. او که نفس و روح انسان را جاوید می‏داند، معتقد است که سعادت کامل انسان، پس از مفارقت روح از تن و ماده حاصل می‏شود و مادام که روح با بدنْ مرتبط است، به سعادت کامل نمی‏رسد. «سعادت این است که نفس، آنچه را که خدا می‏داند ـ‏ یا نزدیک به آن را ـ‏ درک کند».

ولی ادراک نفس، وقتی به کمال می‏رسد که ‏نفس، از شهوت و غضب، پاک شود. کندی از افلاطون نقل می‏کند که هرگاه نفس در حالتی‏که ناپاک است، از بدن مادی جدا شود، از فلکی‏ به فلک دیگر روان می‏گردد و مدّتی در هر یک ‏از آنها باقی می‏مانَد تا این‏که پاک و پاک‏تر می‏شود و از آلودگی‏ها رها می‏یابد و وقتی به فلک اعلی ‏می‏رسد، به نهایت پاکیزگی می‏رسد و آن‏گاه به ‏​

1.. فتحعلی، محمود، ۱۳۷۴، «سعادت در فلسفه اخلاق»، مجلّۀ معرفت، شمارۀ ۱۵، ص۴۰.

2.. علی‏محمّدی، کاظم، ۱۳۸۸، شادکامی و ساخت آزمون آن از دیدگاه اسلام، پایان‏نامۀ کارشناسی ارشد، چاپ نشده، قم: مؤسسۀ آموزشی ـ پژوهشی امام خمینی، ص۷۰.

الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
48

آن پرداخته‏اند که گزارشی از آن را در این‏جا خواهیم آورد.

یک. متفکّران یونانی

از متفکّران یونانی، افرادی همچون: سقراط، افلاطون و ارسطو به این موضوع پرداخته‏اند. سقراط (۴۷۰۳۹۹ ق.م)، سعادت را غایت نهایی انسان می‏داند و آن را بیشترین غلبه لذّت بر درد و رنج معرفی می‏کند. همچنین فضیلت را برای تأمین سعادت، کافی می‏داند و آن را به استفاده درست از تمام خیرات متعارف مانند: سلامتی، ثروت، قدرت و... تعریف می‏کند.

افلاطون (۴۳۰۳۴۷ ق.م) نیز به این موضوع پرداخته و معتقد است که سعادت، آمیزه‏ای از «معرفت عقلی» و «لذّت بدنی و حسّی» است و هر کدام را بدون دیگری ناکافی می‏داند. وی در باب مؤلّفه اوّل، چهار فضیلت را نام می‏برد که عبارت‏اند از: ۱. حکمت؛ ۲. شجاعت یا همّت؛ ۳. اعتدال یا خویشتنداری؛۴. عدالت. همچنین وی لذّتی را جزء سعادت می‏داند که پیامد منفی نداشته باشد، گناه نباشد و همراه با اعتدال باشد.

ارسطو (۳۸۴۳۲۲ ق.م) کامل‏ترین و عالی‏ترین غایت را سعادت می‏داند و معتقد است که هر آنچه را که پایین‏تر از آن باشد باید عوامل و وسائط سعادت نامید، نه خود سعادت. سپس وی از «فعالیت نفس بر وفق فضیلت» یا «نفس توأم با عالی‏ترین و کامل‏ترین فضایل» به عنوان آن امر خیری که غایت نهایی است، یاد می‏کند.

زنون(۳۴۰۲۷۰ ق.م) خود را پیرو سقراط معرفی می‏کند و همانند وی فضیلت را غایت نهایی زندگی برمی‏شمرد؛ امّا با وی در تعریف فضیلت، اختلاف دارد و آن را به «موافقت فعل انسان با قانون طبیعت، یا موافقت اراده انسانی با اراده الهی» تعریف می‏کند و بر همین اساس، به ارزش‏گذاری نیز اقدام می‏کند و معتقد است آنچه موافق طبیعت است، ارزشمند است و آنچه مخالف آن است، بی‏ارزش، و آنچه نه موافق است و نه مخالف، خنثاست.

در همان زمان، اپیکور (۳۴۰۲۷۰ ق.م) همانند کورنائیان بر این باور بود که لذّت، غایت نهایی زندگی است و هر موجودی در جستجوی لذّت است و خوش‏بختی در آن نهفته است. وی معتقد بود که لذّت، نخستین خیر است که ذاتیِ انسان و همزاد اوست و با توجّه به آن، هر انتخاب و اجتنابی صورت می‏پذیرد. البته لذّت در نظر وی بیشتر عبارت است از: ​

  • نام منبع :
    الگوی اسلامی شادکامی با رویکرد روان شناسی مثبت گرا (ویراست دوم)
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    سوم
تعداد بازدید : 64578
صفحه از 839
پرینت  ارسال به